«Νίκο, ο παπούς είπε να μην πάρει έκταση ο ένοπλος»

1. Η περίοδος του χειμώνα και η διεθνής κατάσταση επιβάλλουν να μην πάρει μεγάλη έκταση το ένοπλο κίνημα.

2. Κέντρο βάρους να είναι ο μαζικός λαϊκός πολιτικός αγώνας και να διατηρηθούν και οι πιο ελάχιστες νόμιμες δυνατότητες, ώστε να διατηρηθεί η σύνδεση του Κόμματος με τις μάζες.

3. Να διαφυλάξουμε τα κομματικά στελέχη και να μην τα εκθέτουμε στους κινδύνους της εξόντωσής τους…» («Η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ – αφιερωμένη στα 80χρονα του ΚΚΕ»).

Από τις αρχές του 1947 πλέον οι ένοπλες συγκρούσεις παίρνουν στρατιωτικό χαρακτήρα. Το ΚΚΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «παρά την εκμετάλλευση των νόμιμων δυνατοτήτων» τα όπλα έπρεπε να θεωρούνται κεντρικό μέσο. Από τον Απρίλιο ο Ζαχαριάδης βρίσκεται στο εξωτερικό για επαφές με τα ΚΚ. Προτού γίνουν οι σχετικές διερευνήσεις Ζαχαριάδης και Ιωαννίδης στέλνουν με ραδιοτηλεγράφημα τις περίφημες οδηγίες στον Μάρκο Βαφειάδη για τον ένοπλο αγώνα και τους στόχους του ΔΣΕ, ο οποίος μετατρέπεται σε τακτικό στρατό:

«Το κίνημά μας, σαν αναπόσπαστο κομάτι από το βαλκανικό, το ευρωπαϊκό και το παγκόσμιο δημοκρατικό και σοσιαλιστικό κίνημα, βρίσκει σ’ αυτό σοβαρή υποστήριξη, ηθική και υλική, ενώ παράλληλα οι αντιθέσεις του ιμπεριαλισμού αυξάνουν. Ετσι, η απάντηση στο πρώτο κεντρικό μας πρόβλημα είναι θετική. Ο συσχετισμός των δυνάμεων τοπικά και γενικότερα δείχνει, ότι ο ΔΣΕ, αδιάρρηκτο και πρωτοπόρο ένοπλο τμήμα του λαού, σε αδιάρρηκτη σύνδεση και ενότητα μαζί του, μπορεί να λύσει με επιτυχία

τη βασική του αποστολή […] Πρέπει ο ΔΣΕ να προχωρήσει στην εκπλήρωση του βασικού προορισμού του, μετατρέποντας τον σημερινό ανταρτοπόλεμο σε τακτικό πόλεμο, με άμεση επιδίωξη τη δημιουργία ελεύθερης περιοχής όχι μόνο σε ορεινές περιοχές μα και σε βασικές από την οικονομικοπολιτική σημασία τους περιφέρειες […] Τα γεγονότα δείχνουν, ότι η περιφέρεια, που για τον εχθρό αποτελεί το πιο αδύνατο και νευραλγικό σημείο και που για το λαϊκό δημοκρατικό κίνημα συγκεντρώνει ευνοϊκές πολιτικοκοινωνικές προϋποθέσεις, είναι η Μακεδονία και η Θράκη, με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Ετσι, από αυτά τα πράγματα σήμερα βασική επιδίωξη του ΔΣΕ είναι η κατάληψη της Θεσσαλονίκης, που θα φέρε αποφασιστική αλλαγή στην κατάσταση και θα λύσει βασικά όλο το πρόβλημά μας».7

«Στη χώρα επικρατούν συνθήκες επαναστατικές»

Αυτά σημειώνονται προτού ολοκληρωθούν οι επαφές τους κι ενώ αρχίζει η εμπλοκή των Αμερικανών και ο Ψυχρός Πόλεμος είχε ήδη ξεκινήσει. Εκτιμήσεις που διατυπώνονται και σε υπόμνημα του Ζαχαριάδη προς τον Στάλιν τον Μάιο του 1947. Οι επαφές αυτή την περίοδο είχαν αντικείμενο και ζητούμενο τον βαθμό εμπλοκής και βοήθειας των ΚΚ και ειδικά της Μόσχας. (Γ. Μαργαρίτης: «Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου»).

Λίγο αργότερα (Ιούλιος) στο συνέδριο του Γαλλικού ΚΚ στο Στρασβούργο ο Πορφυρογένης προσδιόριζε τους στόχους του ΚΚΕ μέσω του ένοπλου αγώνα: «τη δημιουργία Ελεύθερης Ελλάδας με δική της κυβέρνηση και δική της κρατική υπόσταση».8

Οταν τον Σεπτέμβριο του 1947 συνήλθε η ολιγομελής όσο και καθοριστική 3η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ υπολόγιζε τη δύναμη του ΔΣΕ σε 20.000. Τότε αποφασίστηκε ότι «ο ένοπλος αγώνας αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση…». Εγκρίθηκε το σχέδιο «Λίμνες» που πρόβλεπε την κατάληψη της Κοζάνης, την απομόνωση της Ηπείρου με την κατάληψη του Μετσόβου και τη σταθερή αποκοπή των βασικών αρτηριών Μετσόβου – Ιωαννίνων και Ιωαννίνων – Αρτας, την κατάληψη της δυτικής Ηπείρου και την εξαπόλυση συγκεντρωτικών επιθέσεων εναντίον πόλεων και συγκοινωνιών. Για την εκπλήρωση του σκοπού αυτού τονιζόταν η ανάγκη να αυξηθεί η δύναμη του ΔΣΕ σε 60.000 την άνοιξη του 1948 («Το ΚΚΕ. Επίσημα κείμενα»).

Ως άμεσος στρατηγικός στόχος του ΔΣΕ προσδιοριζόταν η απελευθέρωση ολόκληρης της Μακεδονίας και της Θράκης με κέντρο τη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με τον ιστορικό Γ. Μαργαρίτη «το σχέδιο αόριστο βασιζόταν κυρίως στον βολονταρισμό και στις μαγικές ιδιότητες των στελεχών. Εθετε εξωπραγματικούς στόχους».

Η απόφαση δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» και ταυτόχρονα δημοσιεύτηκε άρθρο του Ζαχαριάδη με τον ηχηρό τίτλο «Υπέρ βωμών και εστιών». Παρακάμπτοντας τις πολεμικές επιχειρήσεις, σύμφωνα με όσα είναι γνωστά από τα αρχεία, η ηγεσία της ΕΣΣΔ από τις αρχές του 1948 ήταν αντίθετη με τη συνέχιση του Εμφυλίου.

Τζίλας: «Ο Στάλιν δεν έδινε καμιά πιθανότητα επιτυχίας»

Σε συνάντησή του με Γιουγκοσλάβους ηγέτες ο Στάλιν ήταν παραπάνω από σαφής: «Η εξέγερσι στην Ελ

λάδα, είπε, πρέπει να κλείση […] Δεν έχει καμμιά προοπτική να πετύχη. Τι πιστεύετε λοιπόν; Πως η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι ΗΠΑ, το ισχυρότερο κράτος στον κόσμο, θα σας επιτρέψουν να κόψετε τις γραμμές των επικοινωνιών τους στη Μεσόγειο; Ανοησίες. Η εξέγερσι στην Ελλάδα πρέπει να σταματήση. Και όσο το δυνατόν ταχύτερα». (Μίλοβαν Τζίλας: «Συνομιλίες με το Στάλιν»).

Η εκτίμηση αυτή ήταν γνωστή στον Ζαχαριάδη από τον Μάρτιο του 1948, όπως ξέρουμε σήμερα. Η στάση των Σοβιετικών, πέραν των ευρύτερων γεωστρατηγικών στόχων, σχετιζόταν με την αποφυγή εμπλοκής των ΗΠΑ σε Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία και Αλβανία.

Στις μεγάλες μάχες το καλοκαίρι του 1948 και στην απώλεια του Γράμμου (Αύγουστος), όταν εκδηλωνόταν η κρίση μεταξύ Τίτο και Σοβιετικών, ο Ζαχαριάδης χρέωσε την ήττα στον Βαφειάδη (τον έστειλε για «ξεκούραση» στην ΕΣΣΔ). Στη θέση του Μάρκου τοποθέτησε τον Γούσια (Γ. Βροντίσιος). Μαζί του, έχοντας ο ίδιος τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο (ήταν και επικεφαλής του Ανώτατου Πολεμικού Συμβουλίου), χειρίστηκε τις επιχειρήσεις έως το τέλος του πολέμου.

Την απώλεια του Γράμμου την αξιολόγησε ως «αποτυχία» του κυβερνητικού στρατού. Η κυρίαρχη εκτίμηση ήταν ακόμη ότι «το τέλος του μοναρχοφασιμού είναι πιο κοντά από κάθε άλλη φορά» (απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ).

Στο επόμενο διάστημα τα λάθη μέχρι τότε ξεχάστηκαν, έπειτα από ορισμένες επιτυχίες στην αντεπίθεση του ΔΣΕ. Από τις αρχές του 1949

ΣΤΑΛΙΝ: Ε ΤΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ, ΑΦΟΥ ΑΡΧΙΣΑΤΕ ΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ, ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ

οι διαδοχικές εκτιμήσεις του ίδιου και της ανασχηματισμένης ηγεσίας ήταν:

– Αλλαγή στρατηγικού στόχου της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης (είχε συσταθεί ήδη από τα τέλη του 1947) για τη «σοσιαλιστική επανάσταση» «που μπορεί να φέρει μόνο ο νικηφόρος αγώνας». Η εισήγησή του στην Ολομέλεια τότε είχε τον τίτλο «Η Ελλάδα στο δρόμο προς τη νίκη» (Ιανουάριος).

– «Οι αντικειμενικές συνθήκες ποτέ δεν ήταν τόσο ευνοϊκές για μας όσο σήμερα» (Μάρτιος)

– «το τέλος του μοναρχοφασιμού είναι πιο κοντά από κάθε άλλη φορά».

Ζαχαριάδης 1949: «Ο ΔΣΕ έτοιμος για καινούργιες νίκες»

Σύμφωνα με τον Ζαχαριάδη, στις αρχές του 1949 «ο ΔΣΕ έγινε πιο γερός και εμπειροπόλεμος σε στελέχη και μαχητές. Κρατά τώρα παντού την πρωτοβουλία. Προώθησε τις θέσεις του και είναι έτοιμος για καινούργιες μάχες και νίκες».

Ο Ζαχαριάδης επιχείρησε στις συνθήκες της ρήξης με τον Τίτο και του Ψυχρού Πολέμου να αναβαθμίσει τη σημασία του αγώνα στο βαλκανικό και διεθνές σκηνικό. Να πετύχει την πιο ενεργητική συμπαράσταση των ανατολικών χωρών. Με μεγαλεπήβολα σχέδιο όπως η απόκτηση αεροπορίας που εκκρεμούσε κ.ά. Τίποτε απ’ αυτά δεν μπορούσε πια να υλοποιηθεί. Εμεινε το γιουγκοσλαβικό για να αποτελέσει το τελευταίο άλλοθι για την ήττα στον Γράμμο (ο ΔΣΕ τον ανακατέλαβε τον Απρίλιο). Εκεί όπου διακήρυσσε ότι «θα γίνει ο τάφος του μοναρχοφασιμού».

Το σύνολο αυτών των εκτιμήσεων, μετά το γνωστό τέλος και το πέρασμα των μαχητών του ΔΣΕ στην Αλβανία, επισφράγισε ο Ζαχαριάδης με

μια ακόμη αυταπάτη. Οταν διακήρυσσε τον Οκτώβρη του 1949 (6η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ ) το πασίγνωστο ότι οι δυνάμεις του «παραμένουν άθικτες και με το όπλο παρά πόδα».

Ως επίλογος ένα απόσπασμα από ενημέρωση του Αλβανικού Κόμματος Εργασίας προς τη σοβιετική ηγεσία γι’ αυτή την Ολομέλεια: «Ο σ. Ζαχαριάδης απέδωσε τους λόγους που ανάγκασαν το κόμμα να αλλάξει τακτική στα ακόλουθα:

1) στην προδοσία του Τίτο.

2) στο ότι η βοήθεια των χωρών της λαϊκής δημοκρατίας δεν έφτανε έγκαιρα.

3) στο ότι ο εθνικοαπελευθερωτικός στρατός δεν είχε εφεδρείες.

Για τα προσωπικά του λάθη ο σ. Ζαχαριάδης μίλησε μόνο σε γενικές γραμμές. Είπε ότι έκανε και λάθη, αλλά δεν ανέλυσε ποια ήταν». 10

Στον Εμφύλιο ο Ν. Ζαχαριάδης ούτως ή άλλως έβαλε καταλυτικά τη σφραγίδα του. Αυτός ήταν ο ηγέτης του ΚΚΕ και του ΔΣΕ. Από τότε μέχρι τη διαγραφή του (1957) και τις κομματικές κατηγορίες («πράκτορας του ταξικού εχθρού», «εχθρός του Κόμματος και του λαού» και τα συναφή) έχουν γραφεί χιλιάδες σελίδες. Πολύ μελάνι έχει χυθεί και για την προσωπική τραγωδία του στην εξορία μέχρι την αυτοκτονία του (1973). Ακόμη και μετά την «πλήρη αποκατάστασή» του από το ΚΚΕ (2011) απασχολεί ιστορικούς και όχι μόνο. Είναι σημείο αναφοράς κι ακόμη η 25άχρονη ηγετική πορεία του στο κομμουνιστικό κίνημα απασχολεί με φόντο ιδεολογικοπολιτικούς ανταγωνισμούς. Επειδή τα ερωτήματα αν ήταν αναπόφευκτος ο Εμφύλιος, αν μπορούσε να έχει άλλη κατάληξη κι όλα τα παρόμοια «αν» δεν είναι ακριβώς ιστορικό θέμα…

10 Παπαδάτος ό.π.