Τα στοιχεία δείχνουν ότι η βασανιστική και αργοκίνητη μετάβαση στον ένοπλο αγώνα έγινε χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο και συνολική συζήτηση στα κομματικά όργανα. Ακόμη και σε αξιωματικούς που ρωτούσαν αν έπρεπε να πάνε στους τόπους εκτόπισης ή να βγουν στο βουνό δεν δινόταν απάντηση και αφήνονταν να προτιμήσουν την εκτόπιση. Με τη συμμετοχή στο πολιτειακό δημοψήφισμα ακυρώνονταν και τα επιχειρήματα υπέρ της αποχής στις εκλογές. Γνώριζε τις αμφιβολίες των Σοβιετικών

Για τον Ζαχαριάδη και τον εμφύλιο πόλεμο οι προσεγγίσεις ιστορικών, πολιτικών, απομνηματογράφων και πολλών άλλων είναι σχεδόν ανεξάντλητες. Εξαρτώνται από την ιδεολογικοπολιτική οπτική, την αξιολόγηση των τεκμηρίων και πολλές φορές από μια εκ των προτέρων στοχοθέτηση. Πέραν αυτών, καθοριστικό ρόλο παίζει ο τρόπος χρήσης των διαθέσιμων αρχείων, ενώ ο μεγαλύτερος κίνδυνος σε μια απλή δημοσιογραφική παρουσίαση συνίσταται στην αναγωγή μεταγενέστερων αποτελεσμάτων σε προγενέστερες συνθήκες.

Οσα έπραξε και διέπραξε ή δεν έπραξε και παρέλειψε ο ηγέτης του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο δεν μπορούν να εξετάζονται αυτόνομα, χωρίς να τοποθετούνται στις συγκεκριμένες και δεδομένες εσωτερικές και διεθνείς συνθήκες. Επιπλέον η έκβαση των πραγμάτων είναι γνωστή εκ των υστέρων στους χρήστες της Ιστορίας. Οχι όμως στους δράστες…

Στέλνοντας αριστερούς φαντάρους στον Εθνικό Στρατό

Ετσι κι αλλιώς κάθε εκτίμηση όλης της ηγεσίας τότε (ο Ζαχαριάδης δεν ήταν μόνος του) οφείλει να παίρνει υπόψη ότι πολλοί παράγοντες συνεργούσαν και επενεργούσαν σε τούτες ή τις άλλες επιλογές. Χωρίς αυτή την προβολή κάθε αποτίμηση είναι μετέωρη. Η γενική αυτή επισήμανση αναφέρεται όχι για να σχετικοποιήσει ή να απαλλάξει τον Ζαχαριάδη από τις προσωπικές ευθύνες και να αμβλύνει τα λάθη του.

Αντίθετα, στο περιβάλλον αυτό, ιδιαίτερα μετά το 1947, οι αντιφάσεις στις επιλογές του και οι λαθεμένες ενέργειές του μεγιστοποιούνται. Ακόμη και «ποινικές ευθύνες», μαζί με τις άλλες βαρύτατες κατηγορίες, είχε καταλογίσει στο πρόσωπό του η ηγεσία του ΚΚΕ στο παρελθόν (έγκριση πορίσματος εξεταστικής επιτροπής στην 7η Ολομέλεια της ΚΕ το 1964).

Ακολουθώντας το κλασικό σχήμα,

όπως το εδραίωσε στα αρχεία ο ιστορικός Φίλιππος Ηλιού («Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος- Η εμπλοκή του ΚΚΕ»), η σύγκρουση χωρίζεται ουσιαστικά σε δύο ευρύτερες περιόδους.

Στην πρώτη, μέχρι το 1947 και προτού ανακηρυχθεί ο ένοπλος αγώνας ως η κύρια μορφή, «η ιστορία των Ελλήνων κομμουνιστών παρουσιάζει από τα τέλη της Κατοχής ως την αρχή του εμφυλίου το σχήμα του τρελού καραβιού…

Κάποιοι ενώ ετοιμάζονται για τον τρίτο γύρο (αμέσως μετά την απελευθέρωση και τον Δεκέμβρη του 1944) για να ξαναπάρουν την εξουσία, που δεν είχαν πάρει τις δυο προηγούμενες φορές, αρχίζουν να στέλνουν τους φαντάρους στον στρατό. Στους κομμουνιστές τους λένε να αποδεχτούν να πάνε εξορία και κάνουν ό,τι χρειάζεται για να χάσουν αυτό που θεωρείται ότι είναι ο στόχος τους. Πρόκειται για τρελή κατάσταση, η οποία δεν αντέχει σε κανενός είδους λογική…».

αντιφάσεις στην υλοποίησή της και επομένως στην τελική έκβαση του Εμφυλίου ανήκουν στον Ζαχαριάδη και στην ηγεσία του ΚΚΕ.

Σταθμίζοντας τα γεγονότα στις συνθήκες της εποχής

Τόσο οι καταφατικές όσο και οι αρνητικές απαντήσεις μεταπολεμικά στο ερώτημα αν μπορούσε να αποφευχθεί ο Εμφύλιος συνοδεύονται από σοβαρά επιχειρήματα. Αν και όχι πάντα στηριγμένα σε πραγματικότητες, ντοκουμέντα και αρχεία. Αυτό όμως που ενδιαφέρει εδώ είναι πώς έβλεπε η ηγεσία του ΚΚΕ στις τότε συνθήκες το συγκεκριμένο ζήτημα. Εν θερμώ και όχι ετεροχρονισμένα.

Η προσεκτική ανάγνωση και η διαλεκτική συναρμογή των πραγμάτων, ιδίως κατά τη διάρκεια της περιόδου από τον Ιούνιο του 1945 έως τον Σεπτέμβριο του 1947, δηλώνουν ότι η πολιτική του ΚΚΕ εξελίχθηκε όχι εν κενώ αλλά σε συνδυασμό με τις επιδιώξεις και τις πρωτοβουλίες των άλλων –δυτικών και ανατολικών– λαϊκών και φιλελεύθερων. «Η συναρμογή αυτή προτείνει το εξής σχήμα περιοδολόγησης της εξέλιξης της πολιτικής του ΚΚΕ:

• Το διάστημα Φεβρουαρίου 1945 – Φεβρουαρίου 1946, στο οποίο υιοθετήθηκαν αποκλειστικά νόμιμες μορφές πολιτικής συμμετοχής·

• το διάστημα Φεβρουαρίου 1946 – Φεβρουαρίου 1947, κατά το οποίο μια περιορισμένης έκτασης ένοπλη δράση επιδίωξε τον πολιτικό συμβιβασμό…

• το διάστημα Φεβρουαρίου 1947 – Σεπτεμβρίου 1947, στο οποίο αποφασίσθηκε να δοθεί προτεραιότητα στην ένοπλη πάλη, αλλά παράλλη

λα διερευνήθηκαν εντατικά οι δυνατότητες συμβιβαστικής πολιτικής λύσης·

• τέλος, το διάστημα από τον Σεπτέμβριο του 1947 έως το τέλος του εμφύλιου πολέμου, με κύριο χαρακτηριστικό την ανυπαρξία εφικτών εναλλακτικών λύσεων.1

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ο Ζαχαριάδης σαν από μηχανής θεός αντιμετώπισε την κομματική κρίση λόγω της διαδεδομένης ηττοπάθειας και διάχυτης εντύπωσης περί “προδοσίας” του αριστερού κινήματος. Εδωσε ελπίδα και προοπτική. Σε γενικές γραμμές υιοθέτησε τις θέσεις και την πολιτική του κόμματος το προηγούμενο διάστημα. Αποδέχτηκε ακόμη και τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Κινήθηκε στη γραμμή που είχε χαραχθεί για «ησυχία, ομαλότητα, δουλειά, ανόρθωση».

Η στάση αυτή αναγνωρίζεται απ’ όλους, ανεξαρτήτως αν θεωρείται από πολέμιους του ΚΚΕ κάτι σαν «ελιγμός». Τέτοια εκτίμηση κινείται έξω από τη σφαίρα όλων των αρχείων της εποχής.

Πέραν των κομματικών αποφάσεων, είναι χαρακτηριστική, λίγες μέρες μετά την επιστροφή του, η συνάντηση του Ζαχαριάδη με τον Βρετανό πρεσβευτή. Σύμφωνα με το σχετικό αρχείο του Φόρεϊν Οφις, έκανε γνωστή «την πολιτική που θα ακολουθούσε, δηλαδή της ειρηνικής εξέλιξης, ότι το ΚΚΕ θα εργαζόταν για μια στάση συνεργασίας με τις Τρεις Μεγάλες Δυνάμεις και δεν θα δημιουργούσε τριβές στις αγγλοσοβιετικές σχέσεις και θα βοηθούσε στη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών που θα οδηγούσαν σε ελεύθερες εκλογές».

Η θεωρία των δύο πόλων. Λαθεμένη ή ευφυής;

Μετά τη 12η Ολομέλεια του ΚΚΕ και το 7ο Συνέδριο (Οκτώβριος 1945) αλλαγή πολιτικής προς την κατεύθυνση της ένοπλης πάλης δεν υπάρχει. Την περίοδο αυτή διαμορφώνεται και η θέση του Ζαχαριάδη για τους «δύο πόλους» (εγκρίθηκε από την ολομέλεια, αναιρέθηκε αργότερα, μετά την αρνητική στάση της ΕΣΣΔ). Σύμφωνα με αυτήν, η χώρα θα ασκούσε εξωτερική πολιτική ανάμεσα σε δύο «πόλους»: τον ευρωπαϊκό – βαλκανικό με κέντρο τη Σοβιετική Ενωση και τον μεσογειακό με κέντρο την Αγγλία. Θα αντιστάθμιζε έτσι τις όποιες πιέσεις. Πρόκειται για ιδέα την οποία άλλοι θεωρούν λαθεμένη επειδή εξομοίωνε τη Μόσχα με το Λονδίνο και άλλοι ευφυή πολιτική κίνηση.

Η αυξανόμενη τρομοκρατία θα αντιμετωπιζόταν με «τη μαζική λαϊκή αυτοάμυνα» (κινητοποιήσεις, γενική απεργία κ.ά.). Μια πρώτη προειδοποίηση ότι αυτή θα μπορούσε να πάρει και άλλες μορφές διατυπώνεται σε ομιλία του Ζαχαριάδη στη Θεσσαλονίκη: «Η αυτοκυριαρχία έχει και τα όριά της και αν το ανώτατο συμφέρον του ελληνικού λαού το επιβάλλει, το θριαμβευτικό πολεμικό τραγούδι του ΕΛΑΣ θα ξαναντηχήσει στα ακροβούνια και στις δασωμένες κοιλάδες» (Αύγουστος 1945). Ηδη μέλη και στελέχη κρύβονταν στα βουνά για να αποφύγουν τις διώξεις.

Η ηγεσία του ΚΚΕ, όπως αποτυπώνεται σε όλες τις κομματικές αποφάσεις και στην πολιτική που ασκείται, κινείται στο πλαίσιο της νομιμότητας, όπως είχε διαμορφωθεί μετά τη

Βάρκιζα. Το ίδιο και ο στόχος της λαϊκής δημοκρατίας όπως τέθηκε στο 7ο Συνέδριο. Ως προς το θέμα που ενδιαφέρει εδώ προβλήθηκε η ανάγκη της «αυτοάμυνας» και το αναφαίρετο δικαίωμα του λαού να αμυνθεί με τα ίδια ακριβώς μέσα που χρησιμοποιούνταν εναντίον του.

Στις αρχές του 1946 και ενώ η πόλωση οξύνεται (χιλιάδες πολίτες κρύβονται για να προστατευτούν από κρατικά και παρακρατικά όργανα) συνέρχεται η 2η Ολομέλεια (Φεβρουάριος). Το πρώτο κομβικό σημείο στον δρόμο προς τον Εμφύλιο. Η απόφαση για συμμετοχή ή όχι στις επικείμενες εκλογές δεν πάρθηκε σε αυτή. Η λήψη παραπέμφθηκε στην ηγεσία, αφού πρώτα ζητούνταν και η γνώμη των «αδελφών κομμάτων». Η απόφαση, με τη σφραγίδα του Ζαχαριάδη, ήταν η γνωστή αποχή, για την οποία έχουν γραφεί χιλιάδες σελίδες.

Για το θέμα της μορφής του αγώνα αποφασίστηκε η συνέχιση της πολιτικής για τη διασφάλιση δημοκρατικής πορείας της χώρας. Αλλά και ότι «πρέπει στους εχθρούς μας να απαντήσουμε με τα ίδια σκληρά μέσα, αποφασιστικά μέχρι τη νίκη». Δηλαδή με τα όπλα.

Τα μυστηριώδη αποσιωπητικά στο τέλος παραγράφου

Στο τέλος αυτής της επίμαχης παραγράφου υπήρχαν και αποσιωπητικά. Δινόταν η εντύπωση σε όλους ότι αποφασίστηκε και η προετοιμασία για ένοπλο αγώνα. Μια στρατιωτικοπολιτική σύσκεψη τότε δεν πήρε κάποια απόφαση. Σύμφωνα με μεταγενέστερες αμφισβητούμενες πληροφορίες στα «Απομνημονεύματα» του Μ. Βαφειάδη, συζητήθηκε «η ένοπλη εξέγερση και η κατάληψη της εξουσίας στις τρεις μεγάλες πόλεις Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη…».

Η απόφαση για την αποχή βρισκόταν στον αντίποδα των εκτιμήσεων όλων των άλλων ευρωπαϊκών «αδελφών κομμάτων» και των σ υμβουλών της Μόσχας. «Σύμφωνα με τη γνώμη των αρμόδιων (του Πανενωσιακού ΚΚ) το ΚΚΕ και το ΕΑΜ θα πρέπει να λάβουν μέρος στις εκλογές… Πρέπει

να ακολουθήσουν γραμμή ανάπτυξης της μαζικής πάλης για τον εκδημοκρατισμό σε συνδυασμό με τη μαζική αυτοάμυνα και όχι γραμμή ένοπλης εξέγερσης…».

Ο Δημητρόφ ήταν επίσης αντίθετος: «Εκφράσαμε (προς το ΚΚΕ) τη δική μας γνώμη υπέρ του δεύτερου δρόμου (ανάπτυξη της μαζικής πάλης), τονίζοντας ότι η εξωτερική ένοπλη βοήθεια στην παρούσα κατάσταση είναι εντελώς αδύνατη». Ο ηγέτης της Βουλγαρίας ήταν ο δίαυλος των επαφών ΚΚΕ και Μόσχας και ο υπουργός Εξωτερικών της ΕΣΣΔ Μολότοφ τον προέτρεπε να μεταδώσει «όσο το δυνατόν πιο σύντομα στους Ελληνες ότι εμείς θα τους συμβουλεύαμε να μην ακολουθήσουν τον δρόμο που οδηγεί στην ένοπλη εξέγερση».4

Αλλά και τα δυτικοευρωπαϊκά ΚΚ είχαν παρόμοια θέση, όπως ο Τολιάτι και ο Τορέζ (σε Ιταλία και Γαλλία ακολούθησαν τον ειρηνικό δρόμο). Κατά τη συνάντηση αντιπροσωπείας του ΚΚΕ με τους ηγέτες του ΚΚ Βρετανίας ο Παρτσαλίδης ενημέρωνε τους Σοβιετικούς αξιωματούχους (μετά τη

Γαλλία και την Αγγλία βρέθηκε στη Μόσχα) ότι είχε ο ίδιος προσωπική συνάντηση με τον σύντροφο Πόλιτ. Τον παρακάλεσε να του απαντήσει πώς θα συμπεριφερθεί το ΚΚ Αγγλίας σε περίπτωση εμφύλιας σύγκρουσης στην Ελλάδα… Ο Πόλιτ απάντησε ότι το ΕΑΜ και οι Ελληνες κομμουνιστές είναι υποχρεωμένοι να υπολογίζουν ότι οι σχέσεις μεταξύ της Σοβιετικής Ενωσης και της Αγγλίας είναι τεταμένες έτσι όπως ήταν το 1939. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να επιδείξουν προσοχή και να πάρουν όλα τα μέτρα, ώστε να αποφύγουν τον εμφύλιο πόλεμο.

Φλερτάροντας με την ιδέα της ένοπλης εξέγερσης

Από τις μέρες κυρίως της 2ης Ολομέλειας ως το 1947 ο Ζαχαριάδης «παίζει με την ένοπλη εξέγερση» (κοινός τόπος η διαπίστωση αυτή στην Αριστερά).

Ολα τα υπάρχοντα στοιχεία αποδεικνύουν ότι η βασανιστική και αργοκίνητη μετάβαση στον ένοπλο αγώνα έγινε χωρίς κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο ή συνολική συζήτηση στα κομματικά όργανα. Ούτε οδηγίες σε μέλη και στελέχη. «Ακόμη και σε αξιωματικούς

που ρωτούσαν αν έπρεπε να πάνε στους τόπους εκτόπισης ή να βγουν στο βουνό δεν δινόταν απάντηση και αφήνονταν να προτιμήσουν την εκτόπιση.

Από τη στιγμή που αποφασίστηκε η ένοπλη πάλη, έπρεπε το πέρασμα να γίνει γρήγορα, με όλες τις δυνάμεις και αποφασιστικά στη διάρκεια του 1946 και ως τα μέσα του 1947, τότε που η συγκρότηση του κρατικού μηχανισμού και του κυβερνητικού στρατού δεν είχε ολοκληρωθεί, δεν είχαν επέμβει ακόμη οι ΗΠΑ […] Κυριαρχούσε τότε η αυταπάτη ότι ίσως με μερικές ένοπλες ομάδες θα ασκούνταν πίεση στην αντίδραση και θα υποχωρούσε…» (Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ).

Ολα αυτά ενδεχομένως θα μπορούσαν να γίνουν. Ιδιαίτερα μετά την περιώνυμη αποχή στις εκλογές. Το παράδοξο είναι ότι μετά την αποχή ο Ζαχαριάδης και η ηγεσία αποφάσισαν τη συμμετοχή στο δημοψήφισμα για το πολιτειακό (Σεπτέμβριος 1946), όταν οι εκλογικές διαδικασίες ήταν τρισχειρότερες και η τρομοκρατία οργίαζε. Με τη συμμετοχή σε αυτό στην ουσία ακυρώνονταν και τα επιχειρήματα υπέρ της προηγούμενης αποχής, όπως διατυπώνονται σε διά

φορα κομματικά ντοκουμέντα. Στο μεταξύ εμφανιζόταν το «νέο αντάρτικο». Με πρώτο ηχηρό δείγμα την επίθεση στο Λιτόχωρο τη μέρα των εκλογών (31 Μαρτίου).

Η ενέργεια εκεί των ενόπλων σχεδόν αποκηρύσσεται επισήμως, αλλά υιοθετείται αμέσως μετά την επιστροφή του γγ της ΚΕ του ΚΚΕ από το εξωτερικό. Σε ομιλία στη Θεσσαλονίκη αναφέρθηκε αόριστα στην προοπτική δημιουργίας χιλιάδων από «Μπαρούτες» (από τ’ όνομα του αρχηγού της ομάδας των ανταρτών). Η επίθεση μάλλον είχε την έγκριση, αν όχι τον σχεδιασμό του ίδιου. Ούτως ή άλλως θεωρείται συμβατικά ως έναρξη του Εμφυλίου. Ενός πολέμου ο οποίος είχε ήδη παρελθόν (μονομερής εναντίον της Αριστεράς και «αυτοάμυνας» από την πλευρά της) και δεν είχε κηρυχθεί ακόμη.

«Ε τι να γίνει, αφού αρχίσατε εμφύλιο, να συνεχίσετε»

Στο ταξίδι του στο εξωτερικό εκείνη την περίοδο ο Ζαχαριάδης ήθελε να διαπιστώσει ο ίδιος τις διαθέσεις του Βελιγραδίου και της Μόσχας στο ζήτημα της ένοπλης εμπλοκής στην Ελλάδα. Θετικότερη στάση βρήκε από τον Τίτο. Επιφυλακτική ήταν η στάση του Στάλιν και του Μολότοφ. Ο πρώτος φέρεται να του είπε: «Ε τι να γίνει, αφού τώρα αρχίσατε τον Εμφύλιο, να συνεχίσετε» ή, για να το μεταφράσω σωστά (μιλάει ο Χαρ. Φλωράκης), «εφόσον εσείς το αποφασίσατε προχωράτε» (Α. Παναγιωταρέα: «Και σέν' πώς σ' λεν;»).

Μια πρώτη παρέκβαση εδώ στη χρονολογική σειρά προς τις καθαυτό πολεμικές επιχειρήσεις. Το καλοκαίρι του 1950, μετά την 7η Ολομέλεια του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι, αντιπροσωπεία του ΚΚΕ (Μπαρζιώτας, Βλαντάς, Ρούσος και Παρτσαλί

δης) ενημέρωσε τους Σοβιετικούς μέσω του Μιχαήλ Σουσλόφ (γραμματέας τότε του ΠΚΚ) ότι ο Ζαχαριάδης αναγνώρισε:

«α) Η από 1ης Ιουνίου 1945 απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ για τη ρύθμιση των ελληνικών συνόρων και την προσχώρηση της Βορείου Ηπείρου, της ανατολικής Θράκης και της Μακεδονίας του Αιγαίου στην Ελλάδα είχε εθνικιστικό χαρακτήρα και ήταν λανθασμένη.

β) Η θεωρία των δύο πόλων, την οποία διατύπωσε ο Ζαχαριάδης στην 12η Ολομέλεια της ΚΕ το 1945 και η οποία εξισώνει την ΕΣΣΔ με την Αγγλία, δημιουργούσε σύγχυση, παρά το γεγονός ότι αυτή η δήλωση αναφερόταν στην περίοδο της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα.

γ) Το μποϊκοτάζ των βουλευτικών εκλογών το 1946, παρά τη συμβουλή της ΚΕ του Πανρωσικού ΚΚ – μπολσεβίκων για συμμετοχή, ήταν λάθος και η ευθύνη βαρύνει προσωπικά τον Ζαχαριάδη. Λανθασμένη χαρακτήρισε επίσης τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Αν και αναγνώρισε πολυάριθμα λάθη στη δράση του ΚΚΕ, ο Ζαχαριάδης την ίδια στιγμή δήλωσε ότι η πολιτική γραμμή του ΚΚΕ ήταν κατά βάση σωστή».5

Μια δεύτερη χρήσιμη παρέκβαση σχετικά με τη Β. Ηπειρο. Κατά την περίοδο της διαδικασίας για την αποπομπή του από την ηγεσία (1956) ο Ζαχαριάδης απολογούμενος εξηγούσε ως εξής το λάθος του:

«Οταν εγώ γύριζα το 1945 στην Ελλάδα συναντήθηκα στο Παρίσι με Ελληνες δημοσιογράφους που με ρώτησαν για τη Βόρειο Ηπειρο. Υστερα δημοσιεύτηκε στην Ελλάδα ότι τέτοιο ζήτημα δεν μπορεί να τεθεί. Η Βόρεια Ηπειρος ανήκει στην Αλβανία κι ο Ελληνικός λαός δεν μπορεί να προβάλλει μια τέτοια απαίτηση.

«Το λάθος για Β. Ηπειρο όλοι το έκαναν κι εγώ μαζί»

Οταν γύρισα στην Ελλάδα όλοι πέσανε απάνω μου· και το κόμμα μας και το Πολιτικό Γραφείο απαιτώντας να διορθώσω τη δήλωσή μου (για να ευθυγραμμιστεί δηλαδή με εθνικές διεκδικήσεις της Ελλάδας). Κι εδώ είναι το λάθος μου. Ολοι το έκαναν κι εγώ μαζί προσωπικά». (Γ. Πετρόπουλος (επιμέλεια), «Η καθαίρεση του Νίκου Ζαχαριάδη – επέμβαση του ΚΚΣΕ στο ΚΚΕ»).

Αργότερα η θέση για την ενσωμάτωση, όπως είναι γνωστό, μέσα από παλινδρομήσεις θα εγκαταλειφθεί.

Στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1946 πάρθηκαν μερικά οργανωτικά μέτρα στην προοπτική της σύγκρουσης. Τον Αύγουστο η αντιπροσωπεία του ΚΚΕ Ιωαννίδης και Ρούσος (θα συγκροτήσουν στο Βελιγράδι «εφεδρικό» καθοδηγητικό κέντρο) επέδωσαν υπόμνημα του ΚΚΕ προς τα βαλ

κανικά κόμματα και το ΚΚΣΕ. Για το αντάρτικο σημειωνόταν εκεί: «Πολλοί αγρότες και άλλα στελέχη του λαϊκού κινήματος υποχρεώθηκαν να καταφύγουν στα βουνά. Το καλοκαίρι του 1946 ο αγώνας άρχισε να περνά σε οργανωμένη δράση αντάρτικων ομάδων από παλιούς και νέους αντάρτες. Οι ομάδες αυτές, αν και ανεπίσημες, βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο και την καθοδήγησή μας. Τον Αύγουστο [του 1946] υπήρχαν στα κυριότερα βουνά της Ελλάδας, ιδίως στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία, περίπου 4.000 αντάρτες εξοπλισμένοι […] Για να εκπληρώσει [όμως] ο αντάρτικος αγώνας αποτελεσματικά τους σκοπούς, που βάζει η σημερινή πολιτική κατάσταση, πρέπει να ενισχυθούν οι αντάρτες και να αυξηθεί ο αριθμός τους. Η προοπτική μας είναι να ανέβουν σύντομα στις 15 με 20 χιλιάδες πολεμιστές. Αρχισε κιόλας η δουλειά μας προς αυτή την κατεύθυνση. Παίρνονται μέτρα για τον συντονισμό της δράσης τους. Ποια θα είναι η παραπέρα εξέλιξη της πάλης, εξαρτάται όχι μόνο από τις εσωτερικές αλλά και από τις διεθνείς συνθήκες».6

Η έκθεση ολοκληρωνόταν με μια σειρά αιτημάτων για βοήθεια έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν ορισμένα επείγοντα προβλήματα. Ανάμεσά τους ότι «για την προετοιμασία 15 έως 20 χιλιάδων ανταρτών μας χρειάζεται η βοήθειά σας. Τον καιρό της [υπογραφής της Συμφωνίας της] Βάρκιζας κατορθώσαμε να κρύψουμε οπλισμό για 20 χιλιάδες άτομα. Δυστυχώς το μεγαλύτερο μέρος, λόγω της βιαστικής απόκρυψης, έπεσε στα χέρια της αντίδρασης ή χάλασε». Η απάντηση μέσω του Δημητρόφ δόθηκε τον Νοέμβριο. Στο σχετικό ραδιοτηλεγράφημα Ιωαννίδη προς τον Ζαχαριάδη αναφέρεται: «Νίκο, συναντηθήκαμε με τον παππού (Δημητρόφ) στη Σόφια. Μας τόνισε τα εξής σαν γνώμη δική του και των επάνω: