«Οι αγώνες έως τώρα κατέληξαν σε ένα μηδέν. Αυτό πρώτον γιατί η γραμμή σας είναι λανθασμένη με παρεκκλίσεις προς τα αριστερά και δεξιά και δεύτερον γιατί η Αγγλία ενδιαφέρεται εξαιρετικά για την Ελλάδα. Η Σοβιετική Ρωσία δεν πρόκειται να έρθει σε σύγκρουση με την Αγγλία για Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία. Εχει ανάγκη από ειρήνη. Δεν χρειάζεται κανένας προλεταριακός πειραματισμός. Κι αν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι περισσότερο, δεν πρέπει»

Η ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΟΥ ΤΖΗΜΑ ΜΕ ΤΟ ΚΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΤΟΥ ΤΙΤΟ

ΟΑνδρέας Τζήμας (Σαμαρινιώτης) ως επίσημος και μόνιμος αντιπρόσωπος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απλευθέρωσης (ΠΕΕΑ) και του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ στο στρατηγείο του στρατάρχη Τίτο έφτασε στην έδρα της ανώτατης διοίκησης του Λαϊκοαπελευθερωτικού Στρατού Γιουγκοσλαβίας στις 18 Ιουνίου 1944. Από τη θέση αυτή αντάλλαξε μια σειρά τηλεγραφημάτων με ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ που βρίσκονταν στην ηγεσία του ΕΑΜ, με στρατιωτικούς του ΕΛΑΣ και ηγετικά στελέχη της ΠΕΕΑ για αμοιβαία ενημέρωση σχετικά με την κατάσταση στην Ελλάδα και τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις στη Γιουγκοσλαβία.

Μέσα από την αλληλογραφία αυτή εν καιρώ πολέμου αλλά και ενόψει της επικείμενης γερμανικής υποχώρησης αναδεικνύονται τα σοβαρά ζητήματα που απασχολούσαν την ηγεσία του ΕΑΜ και του ΚΚΕ λίγο πριν από την απελευθέρωση της χώρας και το πέρασμα στην ελεύθερη ζωή. Διαφαίνεται η προσπάθεια σύνδεσης με την ΕΣΣΔ ως καθοδηγητικό κέντρο του παγκόσμιου αντιφασιστικού αγώνα και των κομμουνιστικών κομμάτων προκειμένου να λάβουν καθοδήγηση για μελλοντικές ενέργειες, να δουν πώς οργανώνεται η αντίστοιχη λαϊκή κυβέρνηση στη Γιουγκοσλαβία, να μάθουν πληροφορίες για τη σύσταση και τη δράση της, τη συμμετοχή μη κομμουνιστών και τον ρόλο των Βρετανών. Ενα ζήτημα που απασχολεί έντονα την ηγεσία του ΚΚΕ είναι οι Σλαβομακεδόνες στις τάξεις του ΕΛΑΣ και η δράση των γιουγκοσλαβικών σλαβομακεδονικών τμημάτων στη Μακεδονία (βλέπε Doc Files του παρόντος). Τίθεται ακόμη επιτακτικά το θέμα της στρατιωτικής ενίσχυσης

του ΕΛΑΣ από τον Τίτο, με την ελληνική πλευρά να ζητά συγκεκριμένες ποσότητες πολεμικού υλικού και να καθορίζει τον τρόπο μεταφοράς του με αεροπορικές ρίψεις. Τέλος, μια από τις «εκπλήξεις» των τηλεγραφημάτων ήταν η είδηση ότι ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης, που είχε παραδοθεί στους Γερμανούς και σταλεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ζούσε και ήταν καλά στην υγεία του.

Τα τηλεγραφήματα παρουσιάζονται στη συνέχεια με ένα μικρό υπομνηματισμό και σχολιασμό. Προέρχονται από γιουγκοσλαβικά αρχεία και χωρίζονται σε τηλεγραφήματα που λαμβάνει ο Τζήμας (μαύρο bold γράμμα) και τηλεγραφήματα που ο ίδιος στέλνει (γκρι bold γράμμα). Καλύπτουν το χρονικό διάστημα από 18 Ιουνίου έως τις αρχές Σεπτεμβρίου 1944, οπότε ο Τζήμας πηγαίνει στην Ιταλία μαζί με τη γιουγκοσλαβική αποστολή. Για χάρη της πληρέστερης κατανόησης έγινε προσπάθεια, όπου ήταν δυνατόν, να αντιστοιχηθούν οι λήψεις με τις αποστολές. Διατηρήθηκαν η ορθογραφία και η αρίθμηση του πρωτοτύπου.

«Εφτασα στο Γεν. Στρατηγείο του Τίτο περνώντας από Ιταλίαν, Μπάρι»

«18 Ιούνη 1944. Ημέρα που έφθασα στο Γεν. Στρατηγείο του Τίτο Νο 1, 19-6-44: «Επιτέλους έφθασα στον Τίτο. Βρίσκεται τώρα σε ένα Νησί.1 Το πρώτο που έμαθα είναι ότι ο σ. Ζωγράφος σκοτώθηκε κατεβαίνοντας από πάνω. Το δεύτερο ότι στο Μαυροβούνιο έφτασε άλλος ένας Ελληνας. Είναι πολύ καλός ασυρματιστής. Συνεργασία δεν είχα ακόμη. Αρχίζω νέα αρχίζω νέα αρίθμησι τη-

λεγραφημάτων μου. Εδώ έφθασα περνώντας από Ιταλίαν. Μπάρι. Σας χαιρετώ».

Νο 2, 19.6.44: «Θέλω αριθμό Μεραρχιών και δύναμι ανδρών ΕΛΑΣ. Δύναμι Ζέρβα – Ψαρρού. Δύναμι Ταγμάτων Ασφαλείας. Ποια είναι η κατάστασι τώρα στην Αθήνα. Τι νέα έχετε για τον Νίκο από τη μητέρα του».

«Σύνταγμα Ψαρρού διελύθη 16 Απρίλη από ΕΛΑΣ και Ψαρρός εφονεύθη εις μάχην»

Νο 7: «Τάγματα τσολιάδων περίπου οκτώ χιλιάδες περίπου. 15.000 ειδική και χωροφυλακή. 15.000 ΕΔΕΣ, ΠΑΟ κ.λπ. Σύνταγμα Ψαρρού διελύθη 16 Απρίλη από ΕLAS και Ψαρρός εφονεύθη εις μάχην. Υπενθυμίσατε Τίτον προσέξει Μακεδονικόν. Γερμανοβούλγαροι φασίστες καλλιεργούν αυτονομιστικήν κίνησιν. Δημιουργούν σύγχυσιν και παρασύρουν Μακεδόνας. Ανάγκι όπως πολιτική και δράσις Σλαβομακεδόνων συντονιστεί με δική μας εναντίον κοινού εχθρού. Συγκροτούμε αμιγή Μακεδονικά αντάρτικα σώματα. Επαναλαμβάνουμεν έκκλησιν κόμματος προς Τίτον και Παππούν να μας εφοδιάσουν αμέσως με όπλα και πυρομαχικά».

Νο 8: «Δύναμις ΕLAS 6 Μεραρχίες και 1 Ταξιαρχία από 40.000 μαχητές. Από αυτούς 10.000 αποτελούν Σώμα Αθήνας. Εφεδρικός ΕLAS έχει δύναμιν 50.000. Αυτοοργανώθηκε και υπήχθη ενεργόν ΕLAS. Δύναμις ΕLAS μπορεί να διπλασιαστεί αμέσως με εφεδρικόν και αναλάβει επίθεσιν διά απελευθέρωσιν χώρας. Εφοδιαζόμενοι θα ξεπεράσωμεν όλας τας δυσκολίας».

Ο Τζήμας τηλεγραφεί στην Ελλάδα πληροφορίες για τη συγκρότηση της γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό την πρωθυπουργία του Τίτο. Το ζήτημα έχει ιδιαίτερη σημασία για τους Ελληνες κομμουνιστές, καθώς την ίδια περίοδο εκκρεμεί η συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Παπανδρέου.

Νο 3, 19-6-44: «Πληροφορίες. Υστερα από απαίτηση του Τσώρτσιλ ο βασιλιάς Πέτρος2 και ο Σούμπασιτς3

έφθασαν στην Ιταλία για να διαπραγματευτούν. Ο Τίτο δεν δέχθηκε επαφή με τον βασιλιά. Μόνο ο Σούμπασιτς ήλθε εδώ. Συμφωνήθηκαν.4 Η κυβέρνηση θέτει όλες τις ένοπλες δυνάμεις στη χώρα και έξω υπό την καθοδήγησιν του Τίτο. Ναυτικόν. Αεροπορία».

Νο 4, 19-6-44: «Η ΕΕΑΓ [Εθνική Επιτροπή για την Απελευθέρωση της Γιουγκοσλαβίας] διατηρείται σαν κυβέρνησι εσωτερικού.5 Δεν αντιπροσωπεύεται στην κυβέρνησι εξωτερικού. Γίνεται ανασχηματισμός τελευταίας υποδείξει Τίτο. Επίσης μεταβολές διπλωματικό σώμα. Απομακρύνονται όσοι εβοήθησαν Μιχαήλοβιτς».6

«Πήραμε ιδιόγραφο μήνυμα Νίκου Ζαχαριάδη από Νταχάου 28777 ΚAΠΑΜΠΛΟΚ 2/3. Είναι υγιής»

Τηλεγράφημα που στέλνεται από την Ελλάδα περιέχει την πληροφορία ότι ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης ήταν ζωντανός. Σε επόμενο τηλεγράφημα επαναλαμβάνονται η πληροφορία και η πηγή της. Η είδηση αυτή δεν διέρρευσε στην ελεύθερη

Ελλάδα. Ο ελληνικός λαός πληροφορήθηκε ότι ο Ζαχαριάδης ζούσε από τηλεγράφημα του Κώστα Καραγιώργη από το Σαν Φρανσίσκο την 1η Μαΐου 1945.

Νο 9: «Νίκος βρίσκεται φυλακή Νταχάου Μόναχον. Με στοιχεία Νίκος Ζαχαριάδης Νο 28777. 13 Β το Νο 3 καθέτως ΚΑΠΑΜΠΛΟΚ 2 καθέτως. Είναι υγιής».

Νο 20: «[…] Από ένα παιδί που ήταν με τον Ζαχαριάδη στο στρατόπεδο Dachau πήραμε εδώ αυτόγραφο σημείωμα του Νίκου με τη διεύθυνση του. Είναι από τα τέλη Μαϊου

Νικόλαον Ζαχαριάδην 28777 Block 2/3(Dachau) (3) (13B)».

Φλέγον ζήτημα για το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ είναι ο εφοδιασμός του με οπλισμό και πυρομαχικά από τους Γιουγκοσλάβους καθώς, όπως επισημαίνεται, «η ανεπάρκεια οπλισμού και πυρομαχικών επηρεάζει όλη μας την πολιτική». Χωρίς όπλα και φυσίγγια δεν μπορεί να αναπτυχθεί ο αντάρτικος στρατός ούτε να δώσει πολύωρες μάχες. Τα ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ ζητούν επανειλημμένα εφόδια. Ιδιαίτερα μετά τη διακοπή τού ούτως ή άλλως ελλιπούς εφοδιασμού από τους Βρετανούς μετά τις συγκρούσεις ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ (Οκτώβριος 1943 – Φεβρουάριος 1944) και παρά τις δεσμεύσεις του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, η ανάγκη αυτή γίνεται επιτακτική. Παρόλο όμως που στέλνουν συγκεκριμένες λίστες με το είδος και την ποσότητα, τον αριθμό και την οργάνωση στρατιωτικών μονάδων και καθορίζονται ακόμη και πεδία ρίψης από αέρος, τα γιουγκοσλαβικά εφόδια δεν φτάνουν ποτέ στον ΕΛΑΣ. Οπως γράφει ο Ιωαννίδης στις αναμνήσεις του, οι Γιουγκοσλάβοι «μας κορόιδευαν, μας υπόσχονταν ότι θα μας δώσουν όπλα και μας κορόιδευαν, πόσες φορές στείλαμε εμείς τμήματα στα συμφωνημένα σημεία παραλαβής όπλων που ποτέ δεν μας ερχόντουσαν κ.λπ. κ.λπ. όλα αυτά ήτανε πώς να σου το πω; Ψευτιές».

«Μελετάται τρόπος αποστολής οπλισμού. Εκτός από το δρόμο της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας»

Νο 5: «Εκτός από κουβέντες στα

γεύματα σήμερα είχα τη πρώτη συνομιλία με τον Στρατάρχη [Τίτο]. Πρώτον. Αντιπρόσωπός του θα έλθει μόλις εξασφαλιστούν δυνατότητες ερχομού του. δεύτερον. Για τον ερχομό Σοβιετικής αντιπροσωπείας και ενισχύσεως θα ρωτήσει πρώτα τον Ρώσο Στρατηγό.7 Τρίτον. Θα μας ενισχύσουν σε οπλισμό και πυρομαχικά. Μελετάται ο τρόπος. Εκτός από το δρόμο της Γιουγκοσλαβικής Μακεδονίας πρότεινα».

Να σημειωθεί ότι ο αναφερόμενος στρατηγός, ο Νικολάι Βασίλιεβιτς Κορνέγεφ, είναι κατεξοχήν πολιτικό πρόσωπο. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 1944 ήταν στα κεντρικά της GRU, οπότε μετατέθηκε στη Γιουγκοσλαβία. Επανήλθε στο ίδιο πόστο τον Ιούλιο του ’45. Η GRU (Glavnoye Razvedyvatelnoye Upravlenie, δηλαδή Κύρια Διεύθυνση Πληροφοριών) ήταν η υπηρεσία ασφαλείας του σοβιετικού στρατού. Ο Κορνέγεφ είχε χάσει το πόδι του στη μάχη του Στάλινγκραντ.

Νο 6: «Προετοιμασίαν μυστικών πεδίων ρίψεων στην Ελεύθερη Ελλάδα κοντά στην Πίνδο ή το Γράμμο. Εχουν αεροπλάνα. Ή με καΐκια από το Ιόνιον. Μελετείστε και σεις τι δυνατότητες έχουμε και προετοιμαστείτε. Για οπλισμό που δόθηκε στην Αίγυπτο για μας δεν γνωρίζει τίποτα. Δέκα χιλιάδες δολάρια έδωσε ο Καραγιάννης της Ναυτεργατικής Ενώσης. 8 Αυτά τα παρέδωσε στον Ελληνα ασυρματιστή που έρχεται σε σας και είναι τώρα στο Μαυροβούνι».

Νο 19/21-6-44: «Διά Βασίλην. Αναφερόμενος οπλισμός δεν προ

έρχεται από Αγγλους. Ελληνες Αιγύπτου έστειλαν μέσω Τίτου δι’ ΕΛΑΣ. Ασχέτως αυτών ζητήσατε και οργανώσατε εφοδιασμόν μας από Σερβική Μακεδονίαν. Γνωρίζετε ότι με Σοβ. Ενωσι δεν έχουμε σύνδεσι. Διαβιβάσατε αμέσως μέσο Τίτου έκκλησιν κόμματος όπως ενδιαφερθούν και μεριμνήσουν δι’ άμεσον εφοδιασμόν μας. Ενθυμηθείτε ότι ανεπάρκεια οπλισμού και πυρομαχικών επιρεάζει όλην μας πολιτική. Εδόσαμεν εντολάς παραληφθούν πυρομαχικά που μας τηλεγραφήσατε. Σύνδεσμός σου επιστρέφει. Γέρος».9

Νο 4, 21-6-44: «ΕΛΑΣ διεξάγει σκληρές μάχες περιφρούρησιν γεωργικής συγκομιδής και κατά συγκοινωνιών και μετακινήσεων εχθρού. Αδιάκοπες μάχες εντός Αθήνας. Εχομεν απόλυτον ανάγκην πυρομαχικών».

Νο 9, 28-6-44: «Συγκεντρώσατε δυνάμεις και επιτεθείτε κατά Ζέρβα, μη λογαριάζετε κανέναν. Ενίσχυσις θα έρθει. Γνωρίσατε πού θέλετε να γίνουν ρίψεις. Τι πυρομαχικά θέλετε;»

Νο 10, 28-6-44: «Είχα συνομιλία με το Ρώσο στρατηγό για όλα τα ζητήματα που μας αφορούν και ιδιαίτερα οπλισμού. Αναχωρεί αύριον διά Μόσχαν. Κάνω ότι μπορώ για να δώσω πληροφορίες για την Ελλάδα και τις ανάγκες μας. Ελπίζω σε άμεση βοήθεια οπλισμού και πολιτική. Δίδω τα στοιχεία του ασυρμάτου μας. Τηλεγραφήστε αμέσως αριθ

μόν Γερμανικών μεραρχιών που είναι στην Ελλάδα».

Η ελάχιστα ενθαρρυντική απάντηση του Σοβιετικού στρατηγού Κορνέγεφ στον Τζήμα

Νο 11: «Ο Ρώσος στρατηγός με ρώτησε αν έχουμε αεροδρόμια στην Ελλάδα και αν μπορεί να παραμείνει αεροπλάνο μια μέρα. Απάντησα καταφατικά. Εξαιτίας της μικρής νύχτας δεν προλαβαίνει να γυρίσει εις την βάσιν του. Εχετε και αυτό υπόψιν. Γκόγκο γράψε στη Λουίζα10 ότι αρρώστησα περιμένοντας ένα μήνυμά της. Εγώ πνίγομαι στη δουλειά και δεν έχω καιρό ούτε να φάγω. Πληροφόρησε τι γίνεται… η Μάρω του Χάρι μου είναι στη Καστοριά».

Νο 12. «Ενεργώ από τη πρώτη μέρα που ήρθα προς όλες τις κατευθύνσεις που υποδεικνύετε. Αποτελέσματα δεν είναι δυνατόν να έχουμε αμέσως. Γνωρίσατέ μου αριθμόν Αγγλων αξιωματικών συνδέσμων και προσωπικού και πού βρίσκονται Ελλάδα. Ονόματα Γερμανικών Μεραρχιών. Διάταξιν δικών μας Μεραρχιών. Αυτά γρήγορα για το Ρώσο στρατηγό που φεύγει».

Στα τέλη Ιουνίου 1944 ο Ανδρέας Τζήμας συναντήθηκε με τον στρατηγό Κορνέγεφ, αρχηγό της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στο στρατηγείο του Τίτο, και ζήτησε την άφιξη στην Ελλάδα σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής και στρατιωτική βοήθεια για τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Ο Κορνέ

γεφ δεν μπορούσε να δώσει συγκεκριμένη απάντηση και περιορίστηκε να υπογραμμίσει ότι «η Σοβιετική Ενωση μετά την άνανδρη επίθεση των γερμανοφασιστών κατά τη διάρκεια του πολέμου υπέστη μεγάλες απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Δεν χωρεί καμιά αμφιβολία για την οριστική, τελική νίκη κατά των Γερμανών επιδρομέων. Ομως θα είναι νίκη κερδισμένη με υπερένταση δυνάμεων και μεγάλες θυσίες. Αυτά πρέπει να έχουν οι δικοί σας πάντα υπόψη, όταν καθορίζουν την πολιτική σας».11

«Η λανθασμένη γραμμή σας έχει προκαλέσει δυσπιστία στους συμμάχους. Η διφορούμενη γραμμή βλάπτει»

Την ίδια αυτή περίοδο ο Τζήμας, μαθαίνοντας ότι ο Κορνέγεφ έφευγε για τη Μόσχα, ετοίμασε μια σύντομη πολιτική έκθεση για την κατάσταση στην Ελλάδα και επίσης του έδωσε ένα γράμμα για τον Στάλιν, στο οποίο ζητούσε πολεμικό υλικό και διπλωματική βοήθεια για την αντιμετώπιση των βρετανικών ενεργειών στην Ελλάδα. Το γράμμα αυτό το έγραψε ο Τζήμας στα ρωσικά και το θεωρούσε «το πρώτο επίσημο διπλωματικό μας έγγραφο». Πράγματι, έπειτα από ένα μήνα, στις 28 Ιουλίου 1944, η σοβιετική στρατιωτική αποστολή (ΣΣΑ) έφτασε στην Ελλάδα. Παρουσιάστηκε σαν κλιμάκιο της ΣΣΑ που από τον Φεβρουάριο 1944 βρισκόταν στο Γενικό Στρατηγείο του Τίτο με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ποπόφ.

Νο 14, 15, 16, 17, 18: «Μετέφρασα και έδωσα και συζήτησα πάνω σ’ όλα τα τηλεγραφήματα ακόμα και σε κεί

να που αποτείνονται σε μένα. Μετέφρασα τις αποφάσεις της 10ης Ολομέλειας και διακήρυξή της. 12 Μου είπε τα εξής. “Εχω τη γνώμη ότι οι αγώνες έως τώρα κατέληξαν σε ένα μηδέν. Αυτό δε πρώτον γιατί η γραμμή σας είναι λανθασμένη με παρεκκλήσεις προς τα αριστερά και δεξιά και δεύτερον γιατί η Αγγλία ενδιαφέρεται εξαιρετικά για την Ελλάδα. Η Σοβιετική Ρωσία δεν πρόκειται να έρθει σε σύγκρουση με την Αγγλία για δύο χώρες, Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία. Εχει ανάγκη από ειρήνη. Πουθενά αλλού στον κόσμο αν εξαιρέσουμε ως ένα βαθμό τη Γαλλία δεν υπάρχουν συνθήκες για εξέγερση. Το Γερμανικό προλεταριάτο είναι ολότελα δηλητηριασμένο”. “Η πολιτική σας γραμμή είναι ασυντόνιστη με τη σημερινή εποχή. Βρίσκεται ακόμη στο 1935-1936. Στην ουσία έχετε δύο πολιτικές: Μία που εκδηλώνεται με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και μία του κόμματος που μιλά για γρήγορο πέρασμα στον σοσιαλισμό, για μεγαλομπουρζουαζία. Ο Ρώσος στρατηγός μου είπε προσέξτε. Δεν χρειάζεται

κανένας προλεταριακός πειραματισμός. Εμείς δώ μιλάμε μόνο για αντίδρασι. Η λανθασμένη γραμμή σας έχει προκαλέσει δυσπιστία στους συμμάχους. Για αυτό μου λένε: εδώ στη Γιουγκοσλαβία είναι φανερό τι ζητάτε μεταπολεμικά. Στην Ελλάδα όχι. Αυτή η διφορούμενη γραμμή σας βλάπτει. Ολο το πρόβλημα συνίσταται στο να οδηγήσουμε τις χώρες μας σ’ ένα δημοκρατικό μεταπολεμικό καθεστώς. Και αν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε κάτι περισσότερο, δεν πρέπει”».

«Περιορίστε τις επιδιώξεις μόνο στην απελευθέρωση και εξασφάλιση δημοκρατικού καθεστώτος μεταπολεμικά»

«Απ’ την άλλη μεριά πέσατε σε σοβαρά λάθη δεξιά όπως η προσπάθειά σας να κάνετε την ενότητα πάση θυσία. Να και ο Λίβανος. Πάντως θα μελετήσει καλύτερα τις αποφάσεις της Ολομέλειας και θα μου απαντήσει συγκεκριμένα. Πρέπει να περιορίσουμε τις επιδιώξεις μας μόνο στην απελευθέρωση και εξασφάλιση του δημοκρατικού καθεστώτος μεταπολεμικά. Αυτό πρέπει να είναι η κομματική γραμμή. Παράλληλα σαν θετικές κατακτήσεις θαχουμε τη δύναμι του Στρατού, την αγάπη του λαού. Το παν εγκειται στο ναχουμε το λαό πάντα μαζί μας».

Τα ακόλουθα τηλεγραφήματα (13-15) προς τον Ανδρέα Τζήμα «προς κατατοπισμόν» στέλνονται κατά τη διάρκεια της πολιτικής κρίσης που ακολούθησε την υπογραφή του Εθνικού Συμβολαίου του Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944). Περιλαμβάνουν συνοπτικά τις γραπτές εντολές που δόθηκαν στους εκ

πρόσωπους της ΠΕΕΑ, ΕΑΜ και ΚΚΕ που στάλθηκαν στη Μέση Ανατολή και σκληρή κριτική με βαρείς χαρακτηρισμούς για τη στάση τους κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων και το τελικό κείμενο της συμφωνίας που υπέγραψαν. Το κείμενο της συμφωνίας αποδοκιμάστηκε από την ηγεσία του ΕΑΜ/ΚΚΕ, εφόσον οι αντιπρόσωποί του είχαν προβεί στην καταδίκη της επίθεσης εναντίον της ΕΚΚΑ αλλά και είχαν δεχτεί τη συνεργασία με τα αστικά κόμματα σε μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας χωρίς να τηρηθούν οι εντολές που τους είχαν δοθεί.

Επειτα από συζητήσεις στο Πολιτικό Γραφείο (αρχικά «έξαλλη κατάσταση», όπως θυμάται ο Ιωαννίδης) ο Γιώργος Σιάντος, γενικός γραμματέας του ΚΚΕ και γραμματέας των εσωτερικών της ΠΕΕΑ, κατά τη συνεδρίασή της στις 2 Ιουνίου υποστήριξε ότι η απάντηση στον Λίβανο θα έπρεπε να είναι ανάκληση της αντιπροσωπείας εφόσον παρέβη τις εντολές, αλλά μια ανάλγητη στάση δεν ήταν συμφέρουσα.13 Θα έπρεπε, επομένως, να δράσουν ανάλογα με τα ήδη πεπραγμένα. Σύμφωνα με τον Γιάννη Ιωαννίδη, «η απόφαση ήταν ότι εμείς στον κόσμο τις εντολές που δώσαμε στους αντιπροσώπους μας και πως αυτά που έγιναν εκεί πέρα είναι έξω από τις εντολές που τους δώσαμε. Συνεπώς αυτοί παραβίασαν κομματικές εντολές. Θα τους ανακαλέσουμε και όταν έρθουν εδώ πέρα θα πάρουμε τα μέτρα που πρέπει να παρθούν για αυτούς που παραβίαζαν εντολές του Κόμματος».14

Στις 2 Ιουλίου τηλεγράφημα του αντιπροέδρου της ΠΕΕΑ στρατηγού Μπακιρτζή, του γγ του ΚΚΕ Σιάντου και του γραμματέα της ΚΕ του ΕΑΜ

Χατζή θέτει τους όρους για τη συμμετοχή της ΠΕΕΑ, του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ζητούν την υπογραφή συμπληρωματικού πρωτοκόλλου. Στις 9 Ιουλίου ο Σιάντος ανέφερε πως «θα κερδίζαμε καλύτερα ορισμένα ζητήματα αν μετείχαμε στην Κυβέρνηση του Καΐρου, παρά αν είμαστε έξω απ’ αυτήν».15

Οι κομματικές προδιαγραφές μετά την υπογραφή της Συμφωνίας του Λιβάνου

Νο 13, 14, 15: «Τζήμαν. Προς κατατοπισμόν. Σύμφωνα με πολιτικήν κόμματος διά συνένωσιν όλων Εθνικών Δυνάμεων κατά επιδρομέων, ΠΕΕΑ, ΕΑΜ, ΚΚΕ απεστείλαμε επταμελή αντιπροσωπείαν εις Μεσ. Ανατολή κατόπιν προσκλήσεως Τσουδερού τέλη Απριλίου. Προϊσταντο αντιπροσωπείας Σβώλος ΠΕΕΑ, Πορφυρογένης ΕΑΜ, Ρούσος ΚΚΕ. Εδόθησαν γραπταί εντολαί επιδιώξουν συμφωνίαν ενισχύουσαν απελευθερωτικόν αγώνα. Αποφυλάκισιν αντιφασιστικού στρατού Αιγύπτου. Κατοχύρωσιν λαϊκού χαρακτήρα ΕΛΑΣ και λαϊκών κατακτήσεων. Διατήρισιν κλιμακίου Κυβερνήσεως Ελευθέραν Ελλάδα. Δήλωσιν Γεωργίου ότι θα περιμένη δημοψήφισμαν έξω Ελλάδος. Αντιπροσωπεία εις Διάσκεψιν Λιβάνου επιρρεασθείσα από ξένον περιβάλλον έκανε υποχωρήσεις και εδέχθη συμφωνίαν η οποία είναι έξω από τη βάση και τις γραπτές οδηγίες που δόθηκαν στην αντιπροσωπείαν. Συκοφαντεί και θέτει σε κίνδυνο όλον το εθνικοαπελευθερωτικό και λαϊκό έργον μας. Διευκολύνει την αντίδρασιν και αλλοιώνει τον λαϊκόν χαρακτήρα του λαϊκού στρατού ΕΛΑΣ και θα διαλύσει τον αντιφασιστικόν στρατόν της Αιγύπτου. Προβάλλει μεγαλοϊδεατικές βλέψεις επί γειτονικών χωρών και ενισχύει αντίδρασιν κατά απελευθερωτικού κινήματος γειτόνων λαών. Είναι ενότητα υποδούλωσης κινήματος εις αντίδρασιν και αδυνατίζει αγώνα κατά επιδρομέων φασιστών. Επέστρεψαν Σαράφης Πορφυρογέννης. Ζητούμεν αναθεώρησιν συμφωνίας με βάσιν όρους τους οποίους εδώσαμεν αντιπροσωπείαν. Ενημερώσατε Τί

τον, Παππούν, αδελφά κόμματα. Υποδείξατε σημασίαν όπως μας ενισχύσουν πολιτικώς και ταχείαν άφιξιν αντιπροσώπου Τίτο».

Το θέμα της συμμετοχής του ΕΑΜ στην κυβέρνηση Παπανδρέου επανέρχεται διαρκώς στα τηλεγραφήματα καθώς το ΚΚΕ ζητά πολιτική ενίσχυση από τον Τίτο.

Νο 101: «Ο Τίτο έχει τη γνώμη, συμβουλευτική πάντοτε, γιατί όπως λέει εσείς ξέρετε καλύτερα τη κατάστασι, ότι η συμμετοχή μας στη Κυβέρνησι θα είναι ωφέλιμη. Αρκεί να μη χάσουμε τις θέσεις που κρατούμε στο στρατό, αλλά αντίθετα να τις ενισχύσουμε. Δύσκολο για μας τώρα είναι το πρόσωπο του Παπανδρέου. Η συμμετοχή μας στη Κυβέρνησι ίσως διευκολύνει και τη βοήθεια της Σ. Ενωσης προς εμάς». «Η σιωπή της Μόσχας δεν πρέπει να μας εκπλήττει. Το ίδιο έγινε και με τους Γιουγκοσλάβους»

Νο 102: «Η σιωπή της Μόσχας δεν πρέπει να μας εκπλήττει. Το ίδιο έγινε και με αυτούς. Και μόλις τον Φλεβάρη του 1944 άρχισε να τους δίδεται κάποιου είδους βοήθεια πολιτική και στρατιωτική αφειδώς. Τώρα που η Ρωσία λύνει το Πολωνικό ζήτημα είναι πολύ κατανοητή η στάσις της. Πρέπει να είμαστε βέβαιοι πως πολύ σύντομα θα μας δοθεί και στρατιωτική και πολιτική βοήθεια».

Νο 111: «Παπανδρέου απήντησε αρνητικά προτάσεις ΠΕΕΑ ΕΑΜ ΚΚΕ και τορπιλίζει ενότητα.16 Αρνείται να αναγνωρίσει εθνικόν αγώνα, εθνικόν στρατόν ΕΛΑΣ και να αποκηρύξει τάγματα προδοτών. Επιδιώκει να αποσυνθέσει εθνικές δυνάμεις εδώ και εις Αίγυπτον και να καταστρέψει εθνικόν αγώνα, οργανώνει μισθοφόρους και επιζητεί με αυτούς και με τάγματα Ράλληδων να υποδουλώσει Ελληνικόν λαόν εις νέαν Τετάρτην Αυγούστου με Γλύξμπουργκ επικεφαλής».

Νο 112: «Ανάγκη ελληνικός λαός εκφράσει θέλησίν του διά συνέχισιν αγώνος εις πλευρόν συμμάχων. Στιγματίσει αντεθνικήν πολιτικήν Παπανδρέου ενισχύουσαν επιδρομείς. Επιμένει εις ολοκλήρωσιν ενότητος σύμφωνα με τελευταίες προτάσεις ΠΕΕΑ ΕΑΜ ΚΚΕ που αποτελούν το μίνιμουμ εγγυήσεων για κατοχύρωσιν λαϊκού αγώνος».

Νο 113: «ΕΑΜ αναλάβει πρωτοβουλία παλλαϊκών συγκεντρώσεων που θα απευθύνουν ψηφίσματα σε ΠΕΕΑ και εξωτερικόν».

Νο 58: «Διαπραγματεύσεις με Κυβέρνησιν Παπανδρέου διεκόπησαν. Αποδοχή όρων τους ισοδυναμεί με διάλυσιν εθνικού στρατού ΕΛΑΣ εκμηδένησιν αντιστάσεως κατά κατακτητών, πλήρη κυριαρχίαν αντίδρασις. Αντιμετωπίζουμε γενικήν επίθεσιν Γερμανών, Ράλληδων, Ζέρβα. Αίγυπτον συνεχίσουν δίκας και καταδίκας θάνατον εντιφασιστών αξιωματικών και οπλιτών. Κρατούμενος στρατόπεδα συγκέντρωσης στρατός δέκα οκτώ χιλιάδες. Ειδική. Γερ. Τσολ. Γερμανοί ενεργούν επιδρομές και σφαγές συνοικίας Αθηνών».

Αρνηση για Παπανδρέου – αποδοχή Παπανδρέου.

Και τελικά ορκωμοσία ενώπιον του διαδόχου Παύλου

Υστερα από μια διελκυνστίδα δυόμισι μηνών, θυελλώδεις συνεδριάσεις του ΠΓ, διαφωνίες και καταγγελίες από τις οργανώσεις της Συμφωνίας του Λιβάνου, η αρχική απόρριψη του συμφώνου από την ηγεσία των βουνών περιορίστηκε σε άρνηση αποδοχής του Γ. Παπανδρέου στη θέση του πρωθυπουργού και στη συνέχεια σε πλήρη αποδοχή των πάντων και σε συμμετοχή στην εν λόγω κυβέρνηση χωρίς τον όρο να αλλάξει ο πρωθυπουργός. Στις 29 Ιουλίου τα μέλη της ΠΕΕΑ ανακοίνωσαν την απόφασή τους να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση Παπανδρέου, την οποία σταθερά κατήγγελλαν από τη Συνδιάσκεψη του Λιβάνου μέχρι τότε, μετά την επιστροφή του Πέτρου Ρούσσου στην Ελεύθερη Ελλάδα στις 22 Ιουλίου, ο οποίος μετέφερε τη σύσταση της σοβιετικής πρεσβείας στο Κάιρο να προσχωρήσουν στην υπό διαμόρφωση κυβέρνηση και την άφιξη της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής Ποπόφ στο Γενικό Αρχηγείο του ΕΛΑΣ στις 26 Ιουλίου 1944, χωρίς όμως το διαθέσιμο υλικό από τα ρωσικά αρχεία να μπορεί να τεκμηριώσει απευθείας σύνδεση. Η τρέχουσα ισορροπία δυνάμεων αντικατοπτριζόταν στη Συμφωνία του Λιβάνου, μήνυμα που έπρεπε να φτάσει και στην ηγεσία της ΠΕΕΑ. Στις 16 Αυγούστου ΚΚΕ και ΕΑΜ τηλεγραφούν στο Κάιρο για αποδοχή συμμετοχής στην κυβέρνηση υπό τον Γ. Παπανδρέου και στις 2 Σεπτεμβρίου ορκίζονται ενώπιον του διαδόχου Παύλου οι αντιπρόσωποι του ΕΑΜ.

Τσόρτσιλ προς BBC: «Ούτε λέξη για ΕΑΜ – ΕΛΑΣ χωρίς τη δική μου έγκριση»

Στα τηλεγραφήματα αναδεικνύεται επιπρόσθετα η αναγκαιότητα προπαγάνδισης της δράσης του ΕΛΑΣ εναντίον των Γερμανών και η δραστηριότητα της ΠΕΕΑ, καθώς «έχουμε ξεχάσει πόσο δυνατό όπλο είναι η προπαγάνδα». Οι Βρετανοί προσπάθησαν να δημιουργήσουν αρνητικό κλίμα για το ΕΑΜ. Από τον Μάιο 1944, λίγο πριν από το Συνέδριο του Λιβάνου, η βρετανική κυβέρνηση έχει επιβάλει αυστηρή λογοκρισία σχετικά με τις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις. Δόθηκε μάλιστα έμφαση στο ότι το BBC δεν θα έπρεπε να αναφερθεί καθόλου στη δράση των ανταρτών, ενώ ο ίδιος ο Τσόρτσιλ με παρέμβασή του τόνιζε ότι οποιαδήποτε εξαίρεση στην απαγόρευση δημοσίευσης πληροφοριών σχετικά με το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ θα έπρεπε να έχει τη δική του έγκριση.17

Νο 31-32: «Τα Δελτία της Ελεύθερης Ελλάδας πρέπει να συντάσσονται με ειδικό τρόπο. Εμείς φαίνεται έχουμε ξεχάσει πόσο δυνατό όπλο η προπαγάνδα και η βοήθεια και εξωτερικά. Για την αναγνώριση της επιτροπής του Τίτο έχουν γίνει εκδηλώσεις και στην Αργεντινή ακόμη. Εμάς έξω από την Ελλάδα μας γνωρίζουν ελάχιστα φίλοι και εχθροί. Τώρα πρώτη φορά επικοινωνούμε. Πρέπει να κερδίσουμε την καθυστέρηση. Παραδ. χαριν απ’ αφορμή την επίθεση κατά της ΙΧ [Μεραρχίας του ΕΛΑΣ] να μιλήσουμε λίγο για την ένδοξη ιστορία της με γεγονότα. Το ίδιο και για την Αμφισσα.18 Στο εξωτερικό ζητούν εντυπωσιακά πράγματα. Μια επιτυχία μας σε μια πόλη άσχετα με τη στρατιωτική πλευρά του ζητήματος κάνει φοβερή εντύπωση. Ισως στην Αμφισσα να μη σκοτώθηκαν 400 όπως στη Στυμφαλία,19 η εντύπωση όμως ήταν απαράβλητη. Επίσης πρέπει να αναφέρονται ονόματα μεραρχιών και όχι μόνο απόσπασμα και απόσπασμα. Θα επανέλθω για το ίδιο ζήτημα στην έκθεσί μου προς την ΠΕΕΑ».

Νο 84: «Προς τον Τύπον και τα

Πρακτορεία Ειδήσεων Μεγ. Βρετανίας, Ηνωμένων Πολιτειών, Σοβιετικής Ενώσεως. Κοινή γνώμη των Συμμάχων μας δεν έχει ούτε ακριβείς ούτε πλήρεις ειδήσεις για την ηρωική αντίστασι που τρία χρόνια διεξάγει ο Ελληνικός λαός στα βουνά και στις πόλεις με το στρατό του ΕΛΑΣ και με τις δυνάμεις των πόλεων ενάντια στους κατακτητές, ούτε έμαθε ότι το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδος είναι ελεύθερο και απολαμβάνει όσο είναι περισσότερο δυνατό τις ελευθερίες και μερικούς θεμελειώδεις δημοκρατικούς θεσμούς».

Νο 85: «Η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης επιθυμώντας μια αντικειμενική διαφώτισι της κοινής γνώμης του εξωτερικού που πολλλοί αντίπαλοι του αγώνα μας έχουν παραπλανήσει προσκαλάει επίσημα αντιπροσώπους του ξένου Τύπου να επισκεφτούν την Ελεύθερη Ελλάδα και εγγυώνται πλήρη ελευθερία στην έρευνά τους και στη μεταβίβασι ειδήσεων καθώς και την επάνοδο στην έδρα τους εφόσον θα τους διατεθούν τα μέσα επανόδου. Ελπίζουμε ότι ο τύπος των συμμάχων χωρών θα θελήσει να ανταποκριθεί στην πρόσκλησί μας. 3 Αυγούστου 1944. Ο πρόεδος της ΠΕΕΑ Καθηγητής Σβώλος».