Χτισμένος περί το 420400 π.Χ. σε υψόμετρο 1.130 μέτρων, σε ένα ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα στη δυτική πλαγιά του όρους Κωτίλιο, εκεί που ανταμώνουν τα σημερινά όρια των νομών Ηλείας, Μεσσηνίας και Αρκαδίας, υψώνεται επιβλητικός ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα. Μπορεί να μη συγκεντρώνει τον όγκο των επισκεπτών άλλων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων της χώρας, πρόκειται όμως για έναν από τους σπουδαιότερους και καλύτερα σωζόμενους ναούς του κλασικού κόσμου.

Οι Φιγαλείς, οι κάτοικοι της κοντινής αρκαδικής πόλης Φιγάλειας, λάτρευαν τον Απόλλωνα με το προσωνύμιο Επικούριος, που σημαίνει βοηθός, γιατί πίστευαν πως τους είχε βοηθήσει κατά τη διάρκεια του πολέμου τους με τους Σπαρτιάτες τον 7ο αιώνα π.Χ. ή, κατά μια άλλη

εκδοχή, επειδή βοήθησε να σταματήσει η θανατηφόρα επιδημία που είχε πλήξει την περιοχή κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Οταν, δεκάχρονο παιδί, είχα πρωτοεπισκεφτεί την περιοχή είχα γοητευτεί από τη διαδρομή που είχαμε πάρει οδικώς ξεκινώντας από το μεσσηνιακό Διαβολίτσι, ενώ είχα μείνει άναυδος αντικρίζοντας το μνημείο να δεσπόζει πάνω στο βουνό. Δεν ήξερα να εξηγήσω τους λόγους. Ούτε καταλάβαινα τις αρχιτεκτονικές πρωτοτυπίες του κτίσματος που αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα που μαζί με τον Καλλικράτη σχεδίασε τον Παρθενώνα. Δεν νομίζω να αναγνώριζα καν τον δωρικό ρυθμό που χαρακτηρίζει το μνημείο εξωτερικά ούτε τον ιωνικό που επικρατεί στο εσωτερικό του. Ούτε ήξερα πως είναι το μοναδικό αρχαίο οικοδόμημα που συγκεντρώνει στοιχεία και από τους τρεις αρχιτεκτονικούς ρυθμούς. Υποθέτω ότι ήταν κυρίως η μεγαλοπρέπεια και η θέση του στον χώρο, το γυμνό βραχώδες τοπίο που τον περιβάλλει και η αίγλη περασμένου μεγαλείου που εκπέμπει που με είχαν εντυπωσιάσει τόσο.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1986, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα, ο ναός με το παλαιότερο κορινθιακό κιονόκρανο που βρέθηκε ποτέ, έγινε το πρώτο μνημείο του ελλαδικού χώρου που συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Ο σημερινός επισκέπτης, ο οποίος μπορεί να προσεγγίσει τον χώρο από τις επίσης πολύ γραφικές διαδρομές που προσφέρει τόσο ο δρόμος κατά μήκος του ποταμού Νέδα, που ξεκινά από το παραλιακό Θολό της Ηλείας, όσο και αυτός από την αρκαδική πλευρά της Μεγαλόπολης – Ανδρίτσαινας, αντικρίζει το μοναδικό μνημείο καλυμμένο από το ειδικό στέγαστρο που τοποθετήθηκε το 1987 για να το προστατεύσει

από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και προβλέπεται να απομακρυνθεί μετά την ολοκλήρωση των απαραίτητων εργασιών συντήρησης και αναστήλωσης.

Το ολιγόλεπτο βίντεο που προβάλλεται στον χώρο και το συμπληρωματικό εποπτικό υλικό δίνουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις εργασίες που πραγματοποιούνται στο μνημείο, για την ιστορία και τα χαρακτηριστικά του, καθώς και για τον γλυπτό του διάκοσμο και την περιπέτειά του: το βασικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ζωφόρος που βρισκόταν πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μες στον σηκό και σήμερα εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο. Με συνολικό μήκος 31 μ., αποτελείται από 23 μαρμάρινες πλάκες, οι οποίες εντοπίστηκαν σε ανασκαφή αρχαιόφιλων επιστημόνων το 1812 και φυγαδεύτηκαν από την Ελλάδα με την άδεια του Οθωμανού διοικητή της Πελοπον

νήσου Βελή-πασά, ενέργεια που χαρακτηρίστηκε πράξη βανδαλισμού του μνημείου, αντίστοιχη με αυτή του λόρδου Ελγιν στον Παρθενώνα της Ακρόπολης των Αθηνών. Στις δώδεκα πλάκες της ζωφόρου, δημιουργός της οποίας πιθανολογείται πως ήταν ο Παιώνιος που φιλοτέχνησε στην Ολυμπία το περίφημο άγαλμα της Νίκης, απεικονίζεται η Αμαζονομαχία και στις υπόλοιπες έντεκα η μάχη μεταξύ Λαπιθών και Κενταύρων.

Η επίσκεψη στον Επικούριο Απόλλωνα είναι μια σπάνια εμπειρία σε ένα μοναδικό μνημείο. Ακόμη και χωρίς να έχει κάποιος ειδικές αρχιτεκτονικές ή ιστορικές γνώσεις. Και χωρίς φυσικά να χρειάζεται να πιστέψει στα μυθεύματα του διαδικτύου περί δήθεν «περιστρεφόμενου γύρω από τον άξονά του ναού», προκειμένου, υποτίθεται, να βλέπει διαρκώς το ίδιο αστρικό σημείο. Ο Επικούριος Απόλλων είναι μαγευτικός ακόμη κι αν δεν είναι μαγικός.