Εν συντομία

Μια συζήτηση με τον Γιάννη Τσιαούση, πρόεδρο του ΔΣ του σωματείου Ανθη της Πέτρας, για μια έκθεση και μια τέχνη της οποίας η γνώση σβήνει.

Γιατί ενδιαφέρει

«Οι χτίστες. Ενας λαός εφάνηκε σαν τους δωριείς. Τελευταίο έθνος ανθρώπων πέρασε τον ορίζοντα και παρουσιάστηκε» (Γιώργος Χειμωνάς, «Οι χτίστες»).

«Τα μπλούκια των μαστόρων εκείνα τα χρόνια, κοντά στο ’35, είχαν λιγοστέψει. Είχε σπάσει το παλιό, δεν έβγαζαν λεφτά. Λιγόστεψαν κι οι καλοί πελεκάνοι. Σα να πούμε, στέρεψε η πηγή. Από εκεί κι ύστερα κανένας δεν έμαθε πελέκι. Μόνο μπετά και καλούπια ξέρουν οι καινούργιοι μαστόροι. Στα χαμένα, δεν είναι τέχνη τα τσιμέντα. Τότε, που λες, και με τον Μεταξά ύστερα χάλασαν τα μπλούκια, χάλασε κι η τέχνη και άρχισε ο καθένας να δουλεύει για πάρτη του» (αφήγηση του μάστορα Τάκη Γκουντή στο περιοδικό «Αρμολόι», τ. 6, Ιούνιος 1978).

Στο πετρόχτιστο χωριό Λαγκάδια Αρκαδίας στη Γορτυνία αυτές τις ημέρες παρουσιάζεται η έκθεση «Λαγκαδινοί και Ηπειρώτες μαστόροι της πέτρας: Συγγένειες εξ αίματος ή εκ τέχνης;» στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Γιορτές της πέτρας 2022». Στην αίθουσα του πρώην καταστήματος ΕΛΤΑ εκτίθεται σπάνιο αρχειακό υλικό (ιδιωματικά γλωσσάρια μαστόρων, φωτογραφίες, οδοιπορικά και ημερολόγια εργασίας, εργαλεία κ.ά.) συνδεδεμένο με τους μαστόρους της πέτρας της Αρκαδίας και της Ηπείρου.

«Το υλικό της έκθεσης προσφέρει σημαντικές πληροφορίες για τη σύνθεση και την οργάνωση των μπουλουκιών των μαστόρων, τον καταμερισμό των ρόλων εντός του μπουλουκιού, το είδος των έργων που αναλάμβαναν (δημόσια – ιδιωτικά), αλλά και τις συνθήκες της εποχής τους» λέει μιλώντας στο Documento ο Γιάννης Τσιαούσης, πρόεδρος του ΔΣ του σωματείου Ανθη της Πέτρας και αναπληρωτής καθηγητής Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Οταν τα Ανθη της Πέτρας συνάντησαν το Επέκεινα

Κεντρικό στοιχείο της έκθεσης είναι η σύζευξη των «δομικών» υλικών (φωτογραφίες, εργαλεία, μυστική γλώσσα) του κοινού παρελθόντος των μαστόρων με το παρόν, όπως εκφράζεται από δύο σύγχρονους καλλιτέχνες, τη Λαγκαδινή Στρατηγούλα Γιαννικοπούλου και τον Ηπειρώτη Γιώργο Χουλιαρά. Χέρια και εργαλεία μαστόρων, μαυρόασπρα αναθήματα μνήμης, μαεστρικά σχεδιασμένα με μολύβι σε χαρτί από τη Στρ. Γιαννικοπούλου συνομιλούν με τα εμβληματικά πέτρινα γλυπτά, τις αναζητήσεις στη φόρμα και στο χρώμα, στο άυλο και στην ύλη, στον μύθο, στην ιδέα και τη μορφή του Γιώργου Χουλιαρά. Το έργο της ζωγράφου που εμπνέεται από τη μαστορική παράδοση της οικογένειάς της συνδιαλέγεται με τα άνθη της πέτρας που δημιούργησε ο γλύπτης, διαμεσολαβώντας στην αδιάλειπτη παρουσία του παρελθόντος στο παρόν, υπό τη δημιουργική εικαστική επιμέλεια της Ιριδας Κρητικού.

Τα Ανθη της Πέτρας έχουν αναπτύξει έντονη δραστηριότητα σε διάφορους τομείς, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται και η ανίχνευση και ταυτοποίηση των δρόμων της μαστοριάς, των δρόμων

«Η βασική μας πρόθεση είναι η ανάδειξη της ενότητας και της ολότητας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον ελλαδικό χώρο. Με τον τρόπο αυτό τα Ανθη της Πέτρας υποδηλώνουν τη φιλοσοφία της πρακτικής τους να λειτουργήσουν ως γέφυρα» Γιάννης Τσιαούσης Πρόεδρος του ΔΣ του σωματείου Ανθη της Πέτρας

δηλαδή που διάβαιναν και των τόπων που δημιουργούσαν οι Λαγκαδινοί μαστόροι της πέτρας. Σε πολλούς από αυτούς τους τόπους η έρευνα έχει επιβεβαιώσει την ταυτόχρονη δραστηριοποίηση μπουλουκιών από άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου (Ηπειρος, Τήνος, Μάνη κ.ά.), ενώ έχουν ταυτοποιηθεί και περιπτώσεις όπου υπήρχε συνεργασία μεταξύ τους για την ολοκλήρωση ενός έργου. Τα παραπάνω αποτέλεσαν την αφορμή για τη διοργάνωση, σε συνεργασία με την ΑΜΚΕ Επέκεινα Χώρα από τα Ζαγόρια της Ηπείρου, αυτής της πρωτότυπης έκθεσης.

«Η βασική μας πρόθεση είναι η ανάδειξη της ενότητας και της ολότητας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στον ελλαδικό χώρο. Με τον τρόπο αυτό τα Ανθη της Πέτρας υποδηλώνουν τη φιλοσοφία της πρακτικής τους να λειτουργήσουν ως γέφυρα –όπως τα γεφύρια είτε της Πλάκας στον Αραχθο είτε του Κούκου στον Αλφειό– για τη συνεργασία και ενιαία δράση διαφορετικών τόπων με μαστορική παράδοση, με στόχο την προστασία και τη διάσωση της παραδοσιακής τέχνης της πέτρας» αναφέρει ο Γ. Τσιαούσης.

Στοιχεία του υλικού και του άυλου πολιτισμού

Με ποιους τρόπους συνδέονται οι Λαγκαδινοί με τους Ηπειρώτες μαστόρους της πέτρας; «Το πρώτο και ίσως πιο σημαντικό στοιχείο που τους συνδέει είναι ο ορεινός χώρος. Και αυτό δεν αφορά μόνο τις ομοιότητες του γεωγραφικού ανάγλυφου –όπως τα κακοτράχαλα χαρακτηριστικά του–, αλλά και τα σχετιζόμενα με αυτό ανθρωπολογικά χαρακτηριστικά του. Λαγκαδινοί και Ηπειρώτες μαστόροι συνεργάστηκαν σε διάφορα έργα στον ελλαδικό χώρο, αλλά πέραν αυτού στο συλλογικό υποσυνεί

δητο των Λαγκαδινών υπήρχε και υπάρχει η αύρα κάποιας ιδιαίτερης σχέσης με τους Ηπειρώτες, που μάλλον δεν περιορίζεται στο ομότεχνο. Στα “Τετράδια” του πρωτομάστορα Χρήστου Γαρδίκα (190797), τα οποία έχουν περιέλθει στα αρχεία των Ανθέων της Πέτρας, γίνεται εκτενής αναφορά στη μαστορική παράδοση της οικογένειάς του, με τον γενάρχη τους να εγκαθίσταται στα Λαγκάδια το 1817 προερχόμενος από το Γαρδίκι της Ηπείρου. Επιπροσθέτως, ορισμένα δισύλλαβα λαγκαδινά επίθετα απαντώνται πολύ συχνά και στην Ηπειρο» υπογραμμίζει ο κ. Τσιαούσης.

Το φωτογραφικό και αρχειακό υλικό που σχετίζεται με τα «Εργα και ημέρες των Λαγκαδινών μαστόρων της πέτρας» προέρχεται από δωρεές στα Ανθη της Πέτρας, ενώ το φωτογραφικό υλικό για τους Ηπειρώτες μαστόρους προέρχεται από τη συλλογή του Σπύρου Μαντά. Τα πάνελ που περιλαμβάνουν τις συμβολικές γλώσσες των μαστόρων (κρεκόνικα των Λαγκαδινών, κουδαρίτικα των Ηπειρωτών) αντλούν τις πληροφορίες τους από βιβλιογραφικές πηγές. «Η συνάντηση αυτή ανάμεσα στην αρκαδική και τη ζαγορίσια γη, πέρα από την άγνωστη χώρα των κεντημένων λέξεων που θα αρκούσαν ως προορισμός, διασώζει ακόμη πολύτιμα χειρόγραφα τετράδια και σπαρταριστά οδοιπορικά μαστόρων, οικογενειακά κειμήλια, χειροποίητα εργαλεία και φθαρμένες φωτογραφίες ανθρώπων που έστυψαν την πέτρα, σκάβοντας, πελεκώντας, γεφυρώνοντας και χτίζοντας μονοπάτια και σπίτια, δημοσιές, πλατείες και γέφυρες, εκκλησιές και σχολεία που αντέχουν στον χρόνο και εξακολουθούν με το σοφό αρμολόγημα και την απέριττη ομορφιά τους να καθηλώνουν το βλέμμα και την ψυχή» σημειώνει στον κατάλογο της έκθεσης η Ιρις Κρητικού.

Η έκθεση που φιλοξενείται στην αίθουσα του πρώην καταστήματος ΕΛΤΑ στα Λαγκάδια θα διαρκέσει έως τις 15/8, ενώ στη συνέχεια θα μεταφερθεί στη Βίτσα Ζαγορίου