Εν συντομία

Σε τι προσβλέπουν οι αλλαγές που επιφέρει ο Δήμος Αθηναίων στον κήπο του 19ου αιώνα;

Γιατί ενδιαφέρει

Από τους ελάχιστους πνεύμονες οξυγόνου που απομένουν στην πρωτεύουσα.

Την ημέρα που ο Δήμος Αθηναίων εξέδωσε το δελτίο Τύπου σχετικά με τη «Νέα εποχή του Εθνικού Κήπου» η πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης έσπευσε να το αναπαραγάγει άκριτα με πομπώδεις τίτλους στη λογική «η αίγλη του Εθνικού Κήπου επανέρχεται». Με το κακό προηγούμενο του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη που έχει πλήρως αποτύχει με τον «Μεγάλο περίπατο», ο οποίος κόστισε σχεδόν δύο εκατ. ευρώ στους Αθηναίους δημότες και εκ των υστέρων –όταν αποδείχτηκε η αποτυχημένη εφαρμογή του– χαρακτηρίστηκε «πιλοτικό» πρόγραμμα, αποφασίσαμε να κάνουμε μια επίσκεψη ώστε να δούμε ιδίοις όμμασι

το πρώτο μέρος της περιλάλητης αναμόρφωσης του ιστορικού κήπου της πόλης την οποία υπόσχεται η δημοτική αρχή.

Στην περιήγηση αυτή με συνόδευσε ένα μέλος του ΔΣ της πολύ δραστήριας Εταιρείας Φίλων Εθνικού Κήπου (ΕΦΕΚ), κάτοικος του κέντρου που γνωρίζει ιδιαίτερα καλά τον κήπο εφόσον τον επισκέπτεται καθημερινά εδώ και δεκαετίες. Δεν είναι λίγες οι φορές που η ΕΦΕΚ έχει παρέμβει δημοσίως για θέματα που αφορούν τη διαχείριση του κήπου και έχει εισακουστεί από την πολιτεία.

Ο Εθνικός Κήπος είναι ένα ιστορικό πάρκο 154 στρεμμάτων, το μοναδικό που διαθέτει η Ελλάδα. Δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα και αποτελεί δείγμα δυτικοευρωπαϊκής κηποτεχνίας προσαρμοσμένης στο μεσογειακό περιβάλλον. Εχει τον χαρακτήρα βοτανικού κήπου – περιλαμβάνει περίπου 500 διαφορετικά είδη καλλωπιστικών δέντρων, θάμνων κ.λπ., πολλά από τα οποία εισήχθησαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα για τη σύνθεση του κήπου και πρωτοκαλλιεργήθηκαν εδώ. Από το 2011 υπόκειται σε ειδικό νομικό καθεστώς προστασίας ως ιστορικός κήπος.

Οπως ενημέρωσε η δημοτική αρχή, το έργο για την αναδιαμόρφωσή του, προϋπολογισμού 4,2 εκατ.

ευρώ (το ποσό εξασφαλίστηκε από ευρωπαϊκά κονδύλια), περιλαμβάνει «νέα, σύγχρονα μονοπάτια για ασφαλείς διαδρομές». Μέχρι σήμερα οι επισκέπτες του κήπου συνήθιζαν να πατούν σε φυσικό χώμα, ενίοτε με χαλίκι, ανακατεμένο με φύλλα από τα δέντρα. Αυτό δηλαδή που περιμένει κάποιος ότι θα νιώσει όταν εισέρχεται σε έναν κήπο: μια αίσθηση φιλική που προδιαθέτει για περπάτημα τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ζώα, τα οποία είτε επισκέπτονται είτε είναι μόνιμοι κάτοικοι του κήπου. Ωστόσο τα νέα έργα προβλέπουν ανακατασκευή των μονοπατιών του κήπου με τη χρήση σταθεροποιημένου χωμάτινου δαπέδου, του οποίου τόσο η όψη όσο και η υφή προσομοιάζουν σε τσιμέντο.

Σύμφωνα με τον δήμο, το εν λόγω υλικό επιλέχθηκε «για την αντοχή του ώστε να μη δημιουργούνται τα γνωστά “νεροφαγώματα” έπειτα από δυνατή βροχή». Τα ελάχιστα όμως νεροφαγώματα – που μάλιστα επιβαρύνονται από τη συνεχή διέλευση των φορτηγών– δεν αρκούν για να δικαιολογήσουν την καταλυτική παρέμβαση στα 8,5 χιλιόμετρα μονοπατιών. Για ποιο λόγο χρειάζεται να ανατρέψουν τη φυσική ισορροπία και να αντικαταστήσουν τα φυσικά με τεχνητά υλικά; Οι χωμάτινοι δρομίσκοι έχουν διαπλατυνθεί, τα γραφικά μονοπάτια έγιναν σχεδόν «λεωφόροι».

«Το φυσικό μονοπάτι λειτουργεί βιολογικά. Το χώμα έχει την ιδιότητα να απορροφά με φυσικό τρόπο τη ζέστη και το νερό, το οποίο οδηγείται στις ρίζες των φυτών. Αυτήν τη στιγμή όμως για τις ανάγκες του σταθεροποιημένου χωμάτινου δαπέδου σκάβουν το χώμα των μονοπατιών προκειμένου να τοποθετήσουν τις διάφορες στρώσεις που απαιτούνται. Πώς γνωρίζουν, για παράδειγμα, ότι σκάβοντας δεν θα βλάψουν τις ρίζες –οι οποίες δεν ξέρουμε σε ποιο βάθος φτάνουν– του δέντρου-μνημείου που βλέπουμε; Ενας κίνδυνος επιπλέον είναι ότι με το σκάψιμο υπάρχει η πιθανότητα να μεταφερθούν ασθένειες από μολυσμένα φυτά σε υγιή δέντρα. Από την άλλη, το μαλακό χαλί που συνθέτουν τα φύλλα με το χώμα έχει κανονική βιολογική λειτουργία» παρατηρεί το μέλος της ΕΦΕΚ. Μάλιστα για τον καθαρισμό του νέου τύπου εδάφους –από τα φύλλα!– χρησιμοποιούνται φυσητήρες, οι οποίοι δημιουργούν αποπνικτικά σύννεφα σκόνης και προκαλείται εκκωφαντικός θόρυβος.

«Με την κλιματική αλλαγή όλες οι πόλεις αφαιρούν τσιμέντο για να βρουν χώμα ώστε να μειώσουν τη θερμοκρασία του αστικού χώρου. Ηδη από τους ανοιξιάτικους μήνες και μέχρι τις αρχές του φθινοπώρου με την άνοδο της θερμοκρασίας ο χώρος, ο οποίος θα έπρεπε να λειτουργεί σαν μια μικρή όαση δροσιάς, δεν μπορεί να επιτελέ

Από τη σύσταση της εταιρείας Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ το 2020 διαφαίνεται ότι μια από τις προθέσεις του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη είναι η μετατροπή του κήπου σε χώρο εκδηλώσεων και συνεστιάσεων

σει την “αποστολή” του καθώς το νέο υλικό αναδύει επιπλέον θερμότητα» λέει η ξεναγός μας ενώ το αντιλαμβανόμαστε και εμπειρικά περπατώντας στο σκληρό –πλέον– δάπεδο. Επίσης, εφόσον αυτό το υλικό δεν απορροφά το νερό, μειώνεται δραστικά η ποσότητά του που φτάνει στις ρίζες των δέντρων. Συνειρμικά η σκέψη μου οδηγείται στην εντελώς λανθασμένη επιλογή της τοποθέτησης άσπρης πλάκας στην πλατεία Συντάγματος, με τον αθηναϊκό ήλιο να αντανακλά επάνω της τυφλώνοντας και πυρώνοντας τον διαβάτη· αφόρητο σκηνικό για ανθρώπους, ζώα και πουλιά.

Οσο περπατάμε στα μονοπάτια διάφορα φορτηγά όλων των κυβισμών διασχίζουν τον κήπο. «Στους κήπους και στα πάρκα του Παρισιού, για παράδειγμα, ο κανονισμός επιτρέπει τη διέλευση μόνο σε μικρά φορτηγά και μάλιστα με την ταχύτητα του βαδίσματος».

Ο αριθμός των φυτών και των δέντρων φθίνει εμφανώς τα τελευταία χρόνια στον κήπο. Οπως περιγράφει η συνομιλήτριά μου, η καταστροφή τους προέρχεται από την έλλειψη φροντίδας, από τα λανθασμένα κλαδέματα που τα αποδυναμώνουν και από το πότισμα. «Οταν δεν προσέχουν το αρδευτικό σύστημα και η βάση των δέντρων πλημμυρίζει με νερά, τότε σαπίζουν οι ρίζες τους, αρρωσταίνουν, είναι αδύναμα και με ένα δυνατό

αέρα πέφτουν». Για του λόγου το αληθές, δύο μέρες πριν από το ρεπορτάζ μια καταιγίδα έριξε δέντρα και μεγάλες κλάρες. Την επόμενη μέρα το πάρκο παρέμεινε κλειστό για να αποκατασταθούν οι ζημιές, ωστόσο κατά την περιήγησή μας οι εργασίες δεν είχαν ολοκληρωθεί.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του δήμου για τη «Νέα εποχή του Εθνικού Κήπου», έμφαση θα δοθεί στον εμπλουτισμό του με «11.155 νέα δέντρα και φυτά με στόχο να ενισχυθεί η βιοποικιλότητά του αλλά και το πράσινο της πόλης». Ακόμη κι αν δεν είδαμε κάποια δείγματα από τα 11.155 νέα δέντρα, από την προσχή μας δεν θα μπορούσαν να διαφύγουν οι νεόφυτες στρατιές από κρεμμύδες τοποθετημένες σε πλήρη διάταξη. «Το στιλ του Εθνικού Κήπου είναι αγγλικού ρυθμού· είναι καμπυλωτός και πρέπει να φαίνεται σαν να μην έχει παρέμβει άνθρωπος. Η λανθασμένη αισθητική με την οποία προσεγγίζεται ο κήπος κραυγάζει, ενώ εξαιτίας της εκρίζωσης μεγάλων δέντρων και της αραίωσης της βλάστησης υπάρχει πλέον άμεση οπτική επαφή με τις λεωφόρους – παλιά δεν ήξερες ότι υπήρχε άλλο μονοπάτι λίγο πιο πέρα από το σημείο όπου βρισκόσουν».

Ενοικιάζεται κήπος για κοινωνικές εκδηλώσεις

Αναμφισβήτητα η βιωσιμότητα του κήπου για τα επόμενα χρόνια, ώστε να συνεχίσει να παραμένει ένας από τους κύριους πνεύμονες στο κέντρο της Αθήνας, χρήζει άμεσων μέτρων. Επί παραδείγματι, είναι επείγουσα η ανάγκη να συντηρηθούν οι λίμνες και να προστατευτεί η πανίδα του κήπου, ενώ για τα ιστορικά δέντρα (μερικά από τα οποία ξεπερνούν τα 170 χρόνια ζωής) απαιτούνται ειδική μελέτη και επιστάμενη φροντίδα ώστε να διασωθούν. Επίσης, η αποκατάσταση των ιστορικών κτιρίων, η – ορθή– συντήρηση των ιστορικών μαρμάρινων στοιχείων, η ανακατασκευή της παιδικής χαράς, η επισκευή και συντήρηση της ξύλινης γέφυρας, αλλά και η κατασκευή νέας μεταλλικής περίφραξης στη ζωολογική συλλογή, ενέργειες οι οποίες προβλέπονται στο σχέδιο της δημοτικής αρχής, είναι θεμιτά και αναμένουμε με ενδιαφέρον την υλοποίησή τους.

Ωστόσο παραμένουμε επιφυλακτικοί καθώς από την αιφνιδιαστική σύσταση της εταιρείας Εθνικός Κήπος – Μητροπολιτικό Πράσινο ΑΕ το 2020, στην οποία ο δήμος παραχωρεί τη διαχείριση του κήπου παρέχοντάς της τη δυνατότητα εκμίσθωσης του χώρου σε τρίτους, διαφαίνεται ότι μια από τις προθέσεις του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη είναι η μετατροπή του κήπου σε χώρο εκδηλώσεων και συνεστιάσεων. Σύμφωνα με τη Χάρτα της Φλωρεντίας, τη διεθνή χάρτα για

τη συντήρηση των κήπων, «ενώ οι ιστορικοί κήποι –όπως ο Εθνικός– έχουν σχεδιαστεί για την οπτική απόλαυση και την αξία της περιήγησης, η πρόσβαση σε αυτούς πρέπει να περιορίζεται στον βαθμό που το απαιτεί το μέγεθός τους και η ευπάθειά τους, έτσι ώστε να διατηρηθούν η φυσική τους δομή και το πολιτισμικό τους μήνυμα. Ολες οι ρυθμίσεις για την επισκεψιμότητα των ιστορικών κήπων πρέπει να υπόκεινται σε κανονισμούς, οι οποίοι να εξασφαλίζουν ότι προστατεύεται το πνεύμα του χώρου».

Οπως πολύ σωστά σημειώνει η Εταιρεία Φίλων Εθνικού Κήπου σε παλαιότερο ενημερωτικό φυλλάδιο: «Ο Εθνικός Κήπος είναι χώρος αναψυχής από την πίεση της ζωής μες στην πόλη. Είναι χώρος γαλήνιου περίπατου, περισυλλογής, αισθητικής χαράς. Καμιά άλλη χρήση εκτός απ’ αυτή δεν του ταιριάζει, γιατί σκοπός της ύπαρξής του είναι η ψυχική και φυσική αναζωογόνηση, η ανάταση του ατόμου. Δεν αντέχει ούτε έντονες χρήσεις ούτε να φιλοξενήσει μεγάλες μάζες πληθυσμού, λόγω της μικρής του κλίμακας και της ευπάθειάς του». Αυτό βέβαια προϋποθέτει σεβασμό στον δημόσιο χώρο. Οταν όμως εθνικοί και τοπικοί άρχοντες αποτιμούν τα πάντα σε κέρδος και απαξιώνουν την έννοια του δημόσιου χώρου, ο σεβασμός εκλείπει.