Ολες οι φυσικές διεργασίες και οι ανθρώπινες πράξεις είναι, με την πιο θεμελιώδη φυσική έννοια, μετασχηματισμοί της ενέργειας. Η πρόοδος του πολιτισμού μπορεί να ιδωθεί υπό το πρίσμα του ρόλου της ενέργειας στην εξέλιξη της ζωής γενικά και ειδικότερα στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά και της λογικής ισορροπίας μεταξύ των ενεργειακών επιταγών και των παραγόντων εκείνων που έλεγχαν, διαμόρφωναν και μεταμόρφωναν τη χρήση της ενέργειας.

Η μακροπρόθεσμη σχέση μεταξύ των ανθρώπινων επιτευγμάτων και των βασικών πηγών ενέργειας αποκαλύπτεται καλύτερα όταν αντιμετωπίζεται από την άποψη των ενεργειακών εποχών και μεταβάσεων.

Οι ενεργειακές μεταβάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο συντελούνται σε σχετικά μεγάλα χρονικά διαστήματα και η διάρκειά τους εξαρτάται από την κλίμακά τους και τα τοπικά χαρακτηριστικά των οικονομιών στις οποίες συντελούνται. Οι μεταβάσεις προϋποθέτουν ένα διαφορετικό τρόπο οργάνωσης του συνόλου των οικονομικών σχέσεων που διέπουν την ανάπτυξη της κοινωνικής ζωής, ώστε να καταστεί εφικτή η ικανοποίηση των σύγχρονων κοινωνικών αναγκών.

Οπως έγραφε ο Μαρξ, «ο χειρόμυλος δίνει μια κοινωνία με φεουδάρχες, ο ατμόμυλος μια κοινωνία με βιομηχανικούς καπιταλιστές». Η «επανάσταση του άνθρακα» ήταν η μήτρα ριζικών αλλαγών που οδήγησαν στη χρήση του ηλεκτρισμού και του πετρελαίου, των καυσίμων της «δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης», που με τη σειρά της σήμανε την έναρξη του μονοπωλιακού καπιταλισμού. Και συνέπεσε με την εμφάνιση μιας νέας γενιάς βιομηχανικής τεχνολογίας.

Στην εποχή του πετρελαίου ολόκληρες γεωγραφικές περιοχές αναβαθμίστηκαν ενώ άλλες κατακρημνίστηκαν. Η Ευρώπη ξαφνικά βρέθηκε ενεργειακά εξαρτημένη, ενώ σύντομα ξεκίνησε ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών για την πρόσβαση σε πετρελαϊκές πηγές του Καυκάσου, της Μέσης Ανατολής και της Απω Ανατολής.

Κοσμογονικά γεγονότα είχαν βασικό αίτιο τον έλεγχο του πετρελαίου ή την εργαλειοποίησή του. Για παράδειγμα, πάνω στις σφαίρες επιρροής της Περσίας οικοδομήθηκε η Αντάντ, ενώ οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν την παγκόσμια τάση του εμπορίου υδρογονανθράκων για να ισχυροποιηθούν έμμεσα, αξιοποιώντας την ως εργαλείο παρεμπόδισης της ενίσχυσης των αντιπάλων τους.

Κρίσεις όπως η διακοπή του ενεργειακού εφοδιασμού κατά τη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων, το αραβικό εμπάργκο πετρελαίου το 1973, η χρήση φυσικού αερίου από τη Ρωσία ως εργαλείο εξωτερικής πολιτικής ή τα αμερικανικά οράματα για την επίτευξη «ενεργειακής ανεξαρτησίας» επιβεβαιώνουν την άρρηκτη σχέση γεωπολιτικής και ενέργειας.

Η Ευρώπη επηρεάστηκε καθοριστικά από τις εξελίξεις και μαζί με τις ΗΠΑ επιχείρησαν να ελέγξουν τη ροή της ενέργειας βίαια ή μέσω τεχνολογικών καινοτομιών. Τα τελευταία 30 χρόνια πολλά κράτη υιοθέτησαν πολιτικές για τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη βάση μιας πράσινης οικονομίας, χωρίς ωστόσο να οδηγήσουν σε αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου.

Ομως επειδή η Ιστορία των ενεργειακών αναταράξεων συνεχίζεται και σήμερα έχουμε συμπεριλάβει ένα άρθρο του καθηγητή Νικόλαου Φαραντούρη που εξηγεί τους μηχανισμούς που επέβαλαν τις θηριώδεις ανατιμήσεις του ηλεκτρικού ρεύματος που βιώνουν οι Ελληνες.