Εν συντομία

Αποχαιρετιστήριος λόγος για τον Βαγγέλη Παπαθανασίου (1943-2022), ο οποίος πέθανε στις 17 Μαΐου.

Γιατί ενδιαφέρει

Οι δρόμοι του σύμπαντος.

Η είδηση έσκασε σαν κεραυνός εν αιθρία: πέθανε ο συνθέτης Βαγγέλης Παπαθανασίου, ο διεθνής Vangelis που μέχρι και αστεροειδής μεταξύ Αρη και Δία έφερε τιμής ένεκεν το όνομά του (6354 Vangelis). Για τους φίλους του βέβαια, κυρίως από τον καλλιτεχνικό κόσμο της χώρας, η δυσάρεστη είδηση δεν ήταν

τόσο ξαφνική. Ο Vangelis αντιμετώπιζε τον τελευταίο καιρό σοβαρά προβλήματα με την υγεία του, με αποτέλεσμα να καταλήξει το βράδυ της Τρίτης 17 Μαΐου σε νοσοκομείο στο Παρίσι νοσώντας από Covid.

Μια πρώτη σκέψη που έκανα αμέσως ήταν περί της διαβόητης δικαστικής διαμάχης του με τον Σταύρο Λογαρίδη για την πατρότητα των «Δρόμων της φωτιάς» που του είχαν χαρίσει το Οσκαρ κινηματογραφικής μουσικής. Σύρθηκαν στα δικαστήρια· ο μεν παντοδύναμος Vangelis έστησε μέχρι και τα keyboards του για να αυτοσχεδιάσει live και να πείσει τους δικαστές, ο δε ευάλωτος Λογαρίδης από τότε και στο εξής κατέστρεψε σχεδόν τη ζωή του. Και ήρθε η ύστατη ώρα, η κοινή μοίρα για όλους τους ανθρώπους, που και οι δύο πέθαναν με διαφορά

ενός μήνα – τι τραγική ειρωνεία! Εδώ δεν θα διαβάσετε για την πορεία του Vangelis στη διεθνή μουσική σκηνή, η οποία είναι γνωστή. Προτιμώ να αφηγηθώ τη μοναδική φορά που τον συνάντησα στο σπίτι του στη Βουλιαγμένη και περάσαμε αρκετές ώρες μαζί κατά τη διάρκεια ενός κινηματογραφικού γυρίσματος για ένα ντοκιμαντέρ που ποτέ δεν είδε το φως της δημοσιότητας.

Συνάντηση με αφορμή ένα ντοκιμαντέρ

Είμαστε στο 2011 και ο Δημήτρης Θεοδωρόπουλος, διευθυντής φωτογραφίας σε όλα τα ντοκιμαντέρ μου και καθηγητής στο τμήμα Κινηματογράφου στο ΑΠΘ, αποφασίζει να γυρίσει το πρώτο δικό του μουσικό ντοκιμαντέρ. Επρόκειτο για ένα πορτρέτο του Λουκά Σιδερά, στε

Το ημερολόγιο έδειχνε 11 Ιουλίου 2011 και από τις τρεις το μεσημέρι έως τις δέκα το βράδυ ήταν η μία και μοναδική φορά που θα συναντούσα από κοντά τον Βαγγέλη Παπαθανασίου

νού συνεργάτη του Vangelis επί σειρά ετών, αφού έπαιζε ντραμς στους Aphrodite’s Child – εξού και ο τίτλος του ντοκιμαντέρ «Aphrodite’s Child – Lucas Sideras». Δεν θα μπορούσε να λείπει από το εγχείρημα η μαρτυρία του Βαγγέλη Παπαθανασίου στον φακό του Θεοδωρόπουλου. Μια και ο Δημήτρης λοιπόν μου ανάθεσε τον ρόλο του music consultant στην ταινία του, συμμετείχα στα γυρίσματα.

Το σπίτι του Vangelis ήταν στο τέρμα της Βουλιαγμένης. Με είχε εντυπωσιάσει κάτι που μας είπε ο Λ. Σιδεράς: το κτίριο βρισκόταν στην ίδια ευθεία με την Αργώ, το πρώτο κλαμπ όπου ο συνθέτης είχε παίξει με τους Forminx στις αρχές των 60s. Επιβλητικό κτίριο μέσα και έξω. Για την ακρίβεια, μέσα υπήρχαν άρπες σε κάθε γωνιά, πολλά ζευγάρια άσπρα πιάνα και άλλα τόσα βραβεία BAFTA και διεθνείς διακρίσεις. Μας υποδέχτηκαν ο Vangelis με τη Λώρα Μεταξά, τη σύντροφό του. Η πρώτη εντύπωση ήταν ενός μεγάλου παιδιού. Εδειχνε αρκετά κεφάτος, αν και βαρύς. Τον πάγο έσπασε κατευθείαν ο Δ. Θεοδωρόπουλος όταν του χάρισε σε CD ένα έργο του που δεν το είχε ο ίδιος – συγκεκριμένα, το πρώτο του σάουντρακ από τη γαλλική ταινία «Sex power» του 1970.

Τα είχαν πάει πολύ καλά σε εκείνη τη συνάντηση. Ο Δημήτρης ρώτησε τον Vangelis αν γνωρίζει τη σπονδυλωτή ταινία «Three times», παραγωγής 2005, του σημαντικού Ταϊβανέζου σκηνοθέτη Χου Χσιάο Χσιέν. Στην εν λόγω ταινία στο πρώτο σκετς που διαδραματίζεται στα 1966 ακουγόταν δύο φορές ολόκληρο το τραγούδι «Rain and tears» των Aphrodite’s Child. Ιδέα δεν είχε ο Vangelis, έδειξε όμως τρομερό ενδιαφέρον για να ψάξει επιτόπου την ταινία στο διαδίκτυο. Το έκανε και δεν θα ξεχάσω τη σκηνή όταν έβλεπαν πλάνα από το «Three times» μαζί με τη Λώρα Μεταξά και εκείνη σχολίαζε με τα εξής λόγια: «Μα εδώ είναι όλη σας η ζωή με τον Λουκά». Διόλου τυχαίος σχολιασμός, αν σκεφτεί κανείς πως η πρωταγωνίστρια του Χσιάο Χσιέν, η Κινέζα ηθοποιός Σου Κι, παρέπεμπε στη Βίλμα Λαδοπούλου, πρώην σύντροφο του Vangelis, της οποίας την καριέρα ως ποπ τραγουδίστριας ο συνθέτης προσπάθησε να φτιάξει στα τέλη του ’60 με το όνομα Βίλμα Λαντό. Στη συνέχεια η Λαντό συνδέθηκε με τον Λουκά Σιδερά, έκανε μαζί του δισκογραφία και οι δύο στενοί συνεργάτες έκοψαν επαφές για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Το σινεμά των δημιουργών και οι γυμνές νύμφες

Αρχικά ο Παπαθανασίου δεν ήθελε να δώσει συνέντευξη για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ. Προτιμούσε, όπως μας είχε πει, να γνωριστούμε πρώτα. Κάτι άλλο που μου είχε προξενήσει εντύπωση ήταν ότι στις λίγες κουβέντες που αντάλλαξα μαζί του εξομολογήθηκε ότι δεν έχει σε καμία εκτίμηση το σινεμά των δημιουργών της δεκαετίας του 1960 (Γκοντάρ, Παζολίνι κ.ά.), σε αντίθεση με τις παλιές χολιγουντιανές ταινίες στο ύφος της «Καζαμπλάνκα» που αγαπούσε ιδιαιτέρως. Και αφού κουβεντιάσαμε άλλαξε γνώμη και θέλησε να κάνουμε εκείνη τη στιγμή το προγραμματισμένο

γύρισμα. Το σκηνικό θα άλλαζε. Θα μεταφερόμασταν στο γραφείο του, αυτό με τον πίνακα του πλανήτη Κρόνου στον τοίχο, κάτω από τον οποίο συνήθιζε να ποζάρει. Θυμάμαι ότι είχαμε διασχίσει έναν τεράστιο χώρο σαν ατελιέ ώσπου να φτάσουμε στο γραφείο, απ’ όπου εμφανίστηκαν από το πουθενά δύο ολόγυμνες κοπέλες –ίδιες και απαράλλαχτες με αρχαιοελληνικές νύμφες– και μας προσπέρασαν. Ούτως ή άλλως βρισκόμασταν στο σπίτι ενός μυθώδους σταρ, με τις εκκεντρικότητες του κόσμου όλου να μην προξενούν καμία έκπληξη.

Εκπληξη όμως μεγάλη ήταν όταν ο Vangelis ζήτησε από τον Θεοδωρόπουλο να στήσει το κάδρο, να το φωτίσει και μετά να αποχωρήσουμε όλοι από το δωμάτιο, καθώς ποτέ δεν έδινε συνεντεύξεις σε κάμερα παρουσία άλλων ανθρώπων. Ετσι και έγινε. Η αφήγησή του στον φακό διήρκεσε ακριβώς 30 λεπτά, κατά τη διάρκεια των οποίων σταμάταγε, σχεδίαζε σε χαρτί, ξεχνιόταν, συνέχιζε, μέχρι που θεώρησε πως είπε ό,τι είχε να πει και τηλεφώνησε στον Φιλιππινέζο μπάτλερ του να μπούμε πάλι μέσα για να μαζέψουμε τα μηχανήματα. Το ημερολόγιο έδειχνε 11 Ιουλίου 2011 και από τις τρεις το μεσημέρι έως τις δέκα το βράδυ ήταν η μία και μοναδική φορά που θα συναντούσα από κοντά τον Βαγγέλη Παπαθανασίου.

Εκτοτε τον «συναντούσα» στις κουβέντες μου με λίγους καλλιτέχνες που είχαν την τύχη να απολαμβάνουν τη φιλία του. Δεν είναι πολύ γνωστό ότι στενός φίλος του υπήρξε ο τραγουδοποιός Λουδοβίκος των Ανωγείων. «Οταν έκανε τις “Ωδές” ο Παπαθανασίου με την Ειρήνη Παπά ένας χωρικός του είχε πει: “Παιδί μου, αυτά είναι πιο παλιά κι απ’ τα παλιά”. Του άρεσε τόσο πολύ αυτό. Είναι κάτι που λέει ο ίδιος με μεγάλο καμάρι πάντα» (απόσπασμα από συνέντευξή μου με τον Λουδοβίκο των Ανωγείων το 2019 για το koutipandoras.gr).

Γούστο μεγάλο έχει και μια άλλη ιστορία που μου αφηγήθηκε η Μαρίζα Κωχ. Είχε πάει για συναυλία στο Παρίσι στα τέλη του ’70 αλλά οι βαλίτσες της χάθηκαν στο αεροδρόμιο. Ο Vangelis όχι μόνο έστειλε να την παραλάβει μια Rolls-Royce, αλλά επιπλέον μεσολάβησε ώστε η Κωχ να φορέσει μια κελεμπία του Ντέμη Ρούσσου για να μπορέσει να εμφανιστεί κανονικά μπροστά στο κοινό της. Με τον άλλο παγκόσμιο Ελληνα, τον Μίκη Θεοδωράκη, ο Vangelis δεν πρέπει να είχε τις καλύτερες σχέσεις. Ενας ανταγωνισμός σίγουρα θα υπήρχε και απόδειξη είναι κάποια σχόλια του Μίκη στον Τύπο για εκείνη τη δαπανηρή συναυλία της «Μυθωδίας» με τη συμμετοχή της τότε ελληνικής κυβέρνησης (2001): «Δεν θα έδινα 1 δισ. ούτε στον Μπετόβεν» είχε δηλώσει ο Θεοδωράκης, οδηγώντας τον Παπαθανασίου στην παραίτηση από κάθε αξίωση αμοιβής.

Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου, που έψαχνε τις βαθύτερες ρίζες του για να αποκωδικοποιήσει το μυστήριο της δημιουργίας (δική του η δήλωση αυτή), ήταν 79 χρόνων και ο θάνατός του δημιουργεί ένα μεγάλο κενό σε ό,τι αφορά την παρουσία σημαντικών Ελλήνων καλλιτεχνών σε όλο τον κόσμο.