Ο Γ. Παπανδρέου, επιδιώκοντας να οριοθετήσει το υπό την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ απέναντι στην «εποχή Σημίτη» και αποδεχόμενος ταυτόχρονα την προτροπή «Γιώργο, άλλαξέ τα όλα», επιχείρησε να θέσει τη δική του σφραγίδα με μια σειρά καινοτόμων παρεμβάσεων.

Σε συμβολικό επίπεδο στον ήλιο του ΠΑΣΟΚ προστέθηκε το πορτοκαλί, ενώ οι ακτίνες του «ρευστοποιήθηκαν». Σε πολιτικό επίπεδο ο Γ. Παπανδρέου επιχείρησε τη διπλή διεύρυνση με τα δίδυμα Μίμης Ανδρουλάκης/Μαρία Δαμανάκη και Στέφανος Μάνος/Ανδρέας Ανδριανόπουλος, υποδεικνύοντας το πολιτικοϊδεολογικό εύρος και τις πλουραλιστικές αρχές της «νέας εποχής». Στην πραγματικότητα ο

Γ. Παπανδρέου και η ηγετική του ομάδα προσέδωσαν μεταμοντέρνο στιλ στο ΠΑΣΟΚ, με ανάμεικτα στοιχεία μετασοσιαλδημοκρατίας, νεοφιλελευθερισμού και με έντονη παρουσία του τεχνοκρατικού στοιχείου.

Η πολιτική στρατηγική και η ιδεολογική σφραγίδα του ΠΑΣΟΚ κατά την περίοδο 2004-09 χαρακτηρίζονται από σύγχυση και αμορφία. Οι αντιλήψεις του Γ. Παπανδρέου εκφράστηκαν στο πεδίο των δικαιωμάτων, της πλουραλιστικής δημοκρατίας, της οικολογίας. Δεν υπήρχε όμως ξεκάθαρη κεντρική στρατηγική, ενώ και οι κοινωνικές αναφορές του ΠΑΣΟΚ, όπως και η οργανωτική δομή και δράση του, ήταν συγκεχυμένες και αποσπασματικές. Κυριάρχησε ένας κατεξοχήν πολιτικός φορμαλισμός με επίκεντρο τις διαδικασίες και τον ατέρμονα διάλογο, που σπάνια όμως κατέληγε σε συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές.

Στο κενό αυτό διείσδυσε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ένας πολιτικός με άμετρες φιλοδοξίες ο οποίος μετά την ήττα του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 2007 αμφισβήτησε ευθέως τον Γ. Παπανδρέου και διεκδίκησε με αξιώσεις την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ στην εσωκομματική αναμέτρηση.

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι τα συστημικά συμφέροντα και οι μιντιακοί εκφραστές τους στήριζαν με φανατισμό την υποψηφιότητα του Ευάγγ. Βενιζέλου, παρόλο που ο μέχρι τότε «εκλεκτός» τους Γ. Παπανδρέου διατηρούσε μαζί τους αρμονικές σχέσεις. Σε κάθε περίπτωση το σύστημα των καθεστωτικών συμφερόντων ήδη είχε ενσωματώσει

το ΠΑΣΟΚ και σε επίπεδο ηγεσιών και σε επίπεδο ηγετικών ομάδων. Το ΠΑΣΟΚ είχε από καιρό μετατραπεί όχι σε εναλλακτικό πόλο εξουσίας, αλλά στην άλλη όψη του συστημικού νομίσματος. Ο παλαιός διπολισμός είχε μετασχηματιστεί σε δισυπόστατο μονοπολισμό.

Το Καστελόριζο, τα μνημόνια και το τέλος της μεταπολίτευσης

Οι επιπτώσεις της μεγάλης παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 εμφανίστηκαν στη χώρα μας το 2009 σε δύο κρίσιμους δείκτες: τα ελλείμματα και το χρέος. Ηδη μετά τις ευρωεκλογές της άνοιξης του 2009, όπου η νίκη του ΠΑΣΟΚ προοιωνιζόταν την επικράτησή του στις επόμενες βουλευτικές εκλογές, ο εξωτερικός παράγοντας με επικεφαλής εκπροσώπους του ΔΝΤ παρενέβη στις εσωτερικές εξελίξεις.

Οι εκπρόσωποι αυτοί απευθύνθηκαν πρώτα στον Γ. Παπανδρέου, ο οποίος θεώρησε ορθή λύση την υπαγωγή της χώρας στο ΔΝΤ. Την ίδια πρόταση διατύπωσαν στη συνέχεια οι ίδιοι στον πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή, ο οποίος την απέρριψε. Αυτή η απόρριψη σήμανε και το τέλος της κυβέρνησής του. Ο Κ. Καραμανλής αποχώρησε δρομαίως, έδωσε μια τυπική εκλογική μάχη τον Οκτώβριο του 2009 και παρέδωσε κυριολεκτικώς την εξουσία στον Γ. Παπανδρέου και κατ’ ουσίαν στο ΔΝΤ.

Ακολούθησαν από τον Γ. Παπανδρέου και την κυβέρνηση

του ΠΑΣΟΚ τρεις κρίσιμου και αυτοχειριαστικού χαρακτήρα επιλογές: η τεχνητή υπερδιόγκωση του ελλείμματος, η άρνηση να δανειστεί η χώρα από το εξωτερικό τον Ιανουάριο του 2010 μεγάλα ποσά με ικανοποιητικό για τις συνθήκες επιτόκιο και η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε κρατικό, ώστε να μη ζημιωθούν οι γερμανικές και γαλλικές τράπεζες.

Στο Καστελόριζο τον Απρίλιο του 2010 υπογράφηκε η επίσημη συμβολαιογραφική πράξη παράδοσης της χώρας, της οικονομίας και του λαού της σε ένα καθεστώς υποτέλειας και στυγνής εκμετάλλευσης που καθόρισε την πορεία της χώρας έως σήμερα και θα την επηρεάζει σημαντικά για ακόμη πολλά χρόνια. Στην πραγματικότητα το Καστελόριζο και σε πραγματικό και σε συμβολικό επίπεδο αποτέλεσε το ιστορικό πέρας της μεταπολίτευσης για το πολιτικό μας σύστημα και τους δημοκρατικούς μας θεσμούς.

Ηδη το 2011 η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ αλλά και ο ίδιος ο πρωθυπουργός, αδυνατώντας να δράσουν έστω ως απλοί εντολοδόχοι και διαχειριστές, αντιμετώπισαν τη λαϊκή αγανάκτηση και οργή και κατέρρευσαν. Η «αποκαθήλωση» του Γ. Παπανδρέου από τη θέση του πρωθυπουργού με μεθοδεύσεις που παραπέμπουν σε πραξικόπημα (με πρωταγωνιστή τον Ευάγγ. Βενιζέλο, ο οποίος έπαιρνε έτσι τη ρεβάνς της ήττας του 2007) άνοιξε τον δρόμο για τη συγκυβέρνηση ΠΑΣΟΚ – ΝΔ –ΛΑΟΣ με διορισμένο πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο (σημιτικής κοπής και προελεύσεως). Το φθινόπωρο του 2011 υπογράφηκε και επίσημα το τέλος της μεταπολίτευσης, αφού το ίδιο το πολιτικό σύστημα δεν μπόρεσε να αναπαραχθεί και να αναζητήσει την έκφραση της λαϊκής βούλησης και της λαϊκής κυριαρχίας η οποία θα έδινε λύση.

Στο ΠΑΣΟΚ η πολύμορφη κρίση και ο ιδεολογικοπολιτικός εκφυλισμός απέβησαν έκτοτε μόνιμα χαρακτηριστικά των επιλογών του. Η έκπτωση αυτή μορφοποιήθηκε στην εκλογή του Ευάγγ. Βενιζέλου στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ λίγους μήνες μετά, ενώ η απάντηση της κοινωνικής – λαϊκής βάσης του ΠΑΣΟΚ δόθηκε στις εκλογικές αναμετρήσεις του Μαΐου και του Ιουνίου του 2012.

Ιδιαίτερα τα αποτελέσματα του Μαΐου του 2012 κατέδειξαν την πλήρη κατάρρευση και απαξίωση του ΠΑΣΟΚ αλλά και του παλαιού δικομματισμού, αφού και η πτώση της ΝΔ υπήρξε ιστορικά πρωτοφανής.

Το 2012 καταγράφηκε το οριστικό τέλος του κοινωνικού ΠΑΣΟΚ, αφού η μεγάλη πλειοψηφία της παραδοσιακής κοινωνικής – ταξικής συμμαχίας που συμπορεύτηκε επί δεκαετίες μαζί του διέρρηξε οριστικά τους δεσμούς της με αυτό και στο μεγαλύτερο μέρος της στήριξε και στηρίζει μέχρι σήμερα τον ΣΥΡΙΖΑ.

2. Η τελευταία φάση της κατάρρευσης

Η συγκυβέρνηση Αντώνη Σαμαρά – Ευάγγ. Βενιζέλου, που συγκροτήθηκε τον Ιούνιο του 2012, αποτέλεσε νομοτελειακού χαρακτήρα εξέλιξη των όσων προηγήθηκαν. Η περίοδος 2012-14, όταν εφαρμόστηκε σκληρή νεοφιλελεύθερη – μνημονιακή πολιτική με έντονα αυταρχικά – ακροδεξιά χαρακτηριστικά, αποτέλεσε το κύκνειο άσμα για το (εναπομείναν) ΠΑΣΟΚ, αφού απορρίφθηκαν ακόμη και τα μέχρι τότε προβαλλόμενα προσχήματα.

Οι υπουργοί και τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ όχι μόνο άσκησαν με ζήλο τις σκληρές μνημονιακές πολιτικές, όχι μόνο υποτάχθηκαν πλήρως τόσο στις εντολές της επίσημης τρόικας όσο και της (παράλληλα δρώσας) «τρόικας εσωτερικού», αλλά και ενσωμάτωσαν και ιδιοποιήθηκαν πλήρως τις αξίες και τα νοήματα του νεοφιλελεύθερου κοσμοειδώλου. Ως αποτέλεσμα, την περίοδο αυτή διαμορφώθηκε στην πράξη ο χώρος του ακραίου – νεοφιλελεύθερου κέντρου που αποτέλεσε δορυφορικό σχήμα της νεοφιλελεύθερης – ακροδεξιάς ΝΔ και αποτελεί και σήμερα ευδιάκριτο τμήμα του ευρύτερου συστημικού – καθεστωτικού «αστερισμού».

Τελικώς, το όνομα και τα σύμβολα του ΠΑΣΟΚ θεωρήθηκαν από τις ηγετικές του ελίτ ιστορικά βαρίδια και τέθηκαν στο περιθώριο. Η απόπειρα επανασυγκρότησης των ερειπίων του πάλαι ποτέ ΠΑΣΟΚ μέσα από εφήμερης εμβέλειας σχήματα και πρόσωπα (κίνηση των 4, Ελιά κ.λπ.) απέτυχε και κατέληξε στο σημερινό ΚΙΝΑΛ.

Το σχήμα αυτό επιχείρησε να εμφανιστεί ως αυτόνομο απέναντι στη ΝΔ και στον ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία, διακηρύσσοντας την πολιτική των «ίσων αποστάσεων». Ομως το ΚΙΝΑΛ δεν διατυπώνει ούτε ξεκάθαρη στρατηγική ούτε έχει αναφορά σε μια σαφή κοινωνική βάση.

Το αποτέλεσμα, όπως διαφαίνεται σήμερα, είναι σαφές: η διαχωριστική γραμμή της σύγκρουσης μεταξύ της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία διέρχεται από το εσωτερικό του ΚΙΝΑΛ, δημιουργώντας μείζονα προβλήματα όχι μόνο για το μέλλον του αλλά και για την ίδια την υπόστασή του. Συμπερασματικά: Η ιστορική τομή η οποία καθόρισε αποφασιστικά τις ριζικές αλλαγές που οδήγησαν στην ενσωμάτωση και την έκπτωση του ΠΑΣΟΚ διαμορφώθηκε με την επέλευση και την κυριαρχία του εκσυγχρονιστικού παραδείγματος με τον Κ. Σημίτη.

Την περίοδο εκείνη προωθήθηκαν οι θεμελιώδεις οικονομικοί και θεσμικοί όροι του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος και εκχωρήθηκε σημαντικό τμήμα της πολιτικής εξουσίας στα συστημικά – διαπλεκόμενα συμφέροντα. Ταυτόχρονα διαμορφώθηκε μια κυρίαρχη κουλτούρα που

|

διείσδυσε σε ένα ευρύ τμήμα της κοινωνίας. Μια κουλτούρα που προπαγάνδιζε τις αγοραίες νεοφιλελεύθερες αξίες και ιδέες και καλλιέργησε τον ατομικισμό και τον εύκολο πλουτισμό. Μέσα από τη διαχείριση του νεοφιλελεύθερου – εκσυγχρονιστικού υποδείγματος αναδείχθηκε ένα στρώμα πολιτικών-διαχειριστών και τεχνοκρατών που όχι μόνο χρησιμοποιήθηκε σχεδόν αυτούσιο κατά την περίοδο 2010-14 αλλά δρα και σήμερα, κατέχοντας επιτελικές θέσεις στα καθεστωτικά – κυβερνητικά επιτελεία.

Από την άποψη αυτή, στην ιστορική του διάσταση το εκσυγχρονιστικό υπόδειγμα δεν αποτέλεσε μόνο την αρχή του τέλους για το ΠΑΣΟΚ αλλά και τον θεμέλιο λίθο, τον γεννήτορα του ακραίου νεοφιλελεύθερου αυταρχικού προτύπου που βιώνουμε σήμερα.