Ως επικίνδυνο, ανορθόδοξο και απρόβλεπτο αριστερό πολιτικό που στηρίζει την καριέρα του σε αντιαμερικανικά συνθήματα και θέσεις έβλεπαν οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες τον Ανδρέα Παπανδρέου. Τα απόρρητα ντοκουμέντα της αμερικανικής μυστικής υπηρεσίας, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και του Λευκού Οίκου σκιαγραφούν το προφίλ ενός ανθρώπου που η Ουάσινγκτον αποδεδειγμένα αγαπούσε να μισεί.

Η πιο αμφιλεγόμενη φιγούρα της ελληνικής πολιτικής σκηνής, όπως τον χαρακτηρίζουν, αντιμετώπιζε διαχρονικά την καχυποψία των Αμερικανών. Πολλές φορές τα όρια μεταξύ αντιπαλότητας και επιθετικότητας μπερδεύονταν σε τέτοιο βαθμό ώστε οι Αμερικανοί να υποστηρίζουν ότι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα είναι προτιμότερο από την άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου στην εξουσία.

Μεγάλο μέρος των απόρρητων εγγράφων, εκθέσεων, αναφορών και δημοσιευμάτων αφορά τις διαπραγματεύσεις για την παραμονή των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων, οι οποίες ήταν ζωτικής σημασίας για την Ουάσινγκτον, την εξωτερική πολιτική του Ανδρ. Παπανδρέου, το φλερτ με τους κομμουνιστές άμα δε και με τη Σοβιετική Ενωση, τις κινήσεις του στο κυπριακό και αυτό που έβλεπαν ως ανοχή του μετέπειτα πρωθυπουργού στην τρομοκρατία.

Πρεμιέρα με τον ΑΣΠΙΔΑ

Τα… ραντάρ της CIA έπιασαν τον Ανδρέα Παπανδρέου όταν ήταν νεαρός οικονομολόγος και βουλευτής της Ενωσης Κέντρου. Το όνομά του εμφανίζεται στα αρχεία από το 1965 με αφορμή την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ. Οι περισσότερες αναφορές δεν κρύβουν την άποψη των Αμερικανών

|

ότι η προσπάθεια του πατέρα του, Γεωργίου Παπανδρέου, να τον καλύψει σε αυτή την υπόθεση οδήγησε στην αποστασία του 1965. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο Ανδρέας και η καχυποψία των συντηρητικών πολιτικών όσον αφορά τις κομμουνιστικές τάσεις του ήταν ο κύριος λόγος που η χώρα οδηγήθηκε στη χούντα των συνταγματαρχών το 1967.

Τον σκιαγραφούν ως τον πιθανότερο διάδοχο του Γεωργίου Παπανδρέου, που ηγείται των αριστερών ριζοσπαστικών στοιχείων της Ενωσης Κέντρου. Πίσω από κάθε αναταραχή και διαδήλωση με αντιαμερικανικά και αντιβασιλικά συνθήματα σχεδόν πάντα οι Αμερικανοί βλέπουν τον Ανδρέα Παπανδρέου.

«Είναι δημοφιλής μόνο στη δική του κλίκα»

Το πρώτο πορτρέτο του Ανδρέα Παπανδρέου διά χειρός CIA έρχεται στις 13 Μαρτίου 1967. Μια δισέλιδη αναφορά (Εγγραφο 1) με αποδέκτη τον διευθυντή των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών δίνει τον τόνο για τις εκτιμήσεις της υπηρεσίας σχετικά με τη δράση του μετέπειτα πρωθυπουργού.

Το έγγραφο ξεκινά με τη διαπίστωση ότι ο «Ανδρέας Παπανδρέου πιθανότατα θα βρίσκεται στην ελληνική πολιτική σκηνή για αρκετό καιρό ακόμη», καθώς ελέγχει το 1/3 των βουλευτών της Ενωσης Κέντρου. Οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι έχει επέλθει πλήρης ρήξη μεταξύ του Ανδρέα και του Γεωργίου Παπανδρέου, η οποία δεν δημοσιοποιείται λόγω των επικείμενων εκλογών.

«Γενικά ο Ανδρέας δεν είναι δημοφιλής στους πολιτικούς, εκτός από τη δική του κλίκα, εν μέρει επειδή μεγάλο μέρος της πολιτικής δραστηριότητάς του γίνεται δημόσια αντί ιδιωτικά, όπως συνηθίζεται» καταλήγει η αναφορά.

Πολιτικός εξόριστος στη χώρα του

Στα χρόνια της μεταπολίτευσης οι Αμερικανοί δείχνουν να μην ανησυχούν για την πολιτική επιρροή του ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ. Θεωρούν τον Παπανδρέου αποδυναμωμένο και χωρίς σοβαρά στηρίγματα στο κέντρο που θα μπορούσαν να του ανοίξουν τον δρόμο για την εξουσία.

Αποκαλούν τις εκλογές του 1974 (13,6%) «θανάσιμο πολιτικό πλήγμα» για τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ. Το τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας στην Ελλάδα προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στις 20 Νοεμβρίου 1974 (Εγγραφο 2) εκτιμά ότι ο Ανδρέας «που έχει το άμεσο έργο να διατηρή

|

σει τη χρηματοδότηση, το χάρισμα και το συκώτι του» δεν έχει λαμπρές προοπτικές.

«Πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της αμφιλεγόμενης προσωπικότητάς του, το πολιτικό και προσωπικό κώλυμα για τις αμερικανικές ρίζες του και να εμφανίσει ένα πρόγραμμα που θα προσελκύσει περισσότερη στήριξη από τη μεσαία τάξη» γράφει ο τότε Αμερικανός πρέσβης.

Αμερικανική κριτική εξ… αριστερών

Τον χαρακτηρίζει αμφιλεγόμενο με «χαμαιλεόντειες τάσεις», οπορτουνιστή «που θα πει οτιδήποτε κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες» και μέτριο ρήτορα. Θεωρεί ότι έχασε μέρος της αίγλης του πολιτικού του ονόματος και του ερείσματός του στο ελληνικό εκλογικό σώμα κατά τη διάρκεια της χούντας διότι προτίμησε την ασφάλεια της πολιτικής εξορίας παρά την ένοπλη αντίσταση. «Τα αποτελέσματα των εκλογών της 17ης Νοεμβρίου υποδηλώνουν ότι έχει γίνει πολιτικός εξόριστος στην ίδια του τη χώρα» καταλήγει το τηλεγράφημα.

Η CIA δεν κρύβει ότι οι πολιτικές φιλοδοξίες του Παπανδρέου έχουν ναυαγήσει. Με αναφορά στον Αμερικανό πρόεδρο στις 22 Νοεμβρίου 1974 (Εγγραφο 3) οι μυστικές υπηρεσίες επικαλούμενες την αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα κρίνουν ότι το πολιτικό μέλλον του Παπανδρέου δεν είναι πολλά υποσχόμενο, καθώς οι ψηφοφόροι είναι σχεδόν αποκλειστικά φοιτητές, προοδευτικοί εργάτες και διανοούμενοι.

Προεκλογικά βέβαια εκείνο που έθετε επί ποδός τη CIA ήταν ο απρόβλεπτος χαρακτήρας του Ανδρέα Παπανδρέου και η προσπάθειά του να πετύχει συνεργασία μεταξύ των κομμουνιστών και της Ενωσης Κέντρου. Τον κατηγορούν για ασαφή σοσιαλιστικό λόγο με «μεγάλες δόσεις σκοπιμότητας», που είναι αρκετά αμφιλεγόμενος προκειμένου να προσελκύσει διαφορετικής προέλευσης ψηφοφόρους. «Από πολλές απόψεις είναι πιο ριζοσπαστικός από τους κομμουνιστές που είναι πρόθυμοι να εμφανιστούν ως αξιοσέβαστοι και γι' αυτό είναι μετρημένοι στη συμπεριφορά τους» γράφει η CIA (Εγγραφο 4).

Αβέρωφ: Θα τον έπνιγα με τα χέρια μου

Από την προσοχή των Αμερικανών δεν ξέφυγε ούτε η διαπίστωση ότι ο Παπανδρέου είχε πιστούς φίλους και φανατικούς εχθρούς. Ο τότε Αμερικανός πρεσβευτής Τζακ Κούμπις έφτασε στο σημείο να πει ότι η λαϊκή δυσαρέ

|

σκεια για τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ ήταν τόσο μεγάλη που η ελληνική κοινωνία τον θεωρούσε «τον πιο αντιπαθητικό Ελληνα» μετά τους δικτάτορες Δημήτριο Ιωαννίδη και Γεώργιο Παπαδόπουλο.

Ο πρέσβης απέδιδε αυτή την εχθρότητα στον χαρακτήρα των αντιπάλων του Παπανδρέου και όχι στον ίδιο. Ζηλεύουν, προδίδουν και κινούνται με βάση τον εγωισμό τους, «τα συνήθη συμπλέγματα θυμού που ακολουθούν και υπονομεύουν κάθε Ελληνα πολιτικό» έγραφε ο Τζακ Κούμπις.

Για να τεκμηριώσει την άποψή του περιέγραψε και ένα περιστατικό με τον Ευάγγελο Αβέρωφ. Ο συντηρητικός πολιτικός φέρεται να του είπε: «Ο Ανδρέας είναι ο μόνος άνθρωπος εν ζωή που θα σκότωνα με τα ίδια τα χέρια μου. Δεν είναι ούτε Ελληνας ούτε άνθρωπος».

Η άνοδος στην εξουσία και ο στρατός

Μετά την πρώτη νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές του 1981 τα βλέμματα στράφηκαν στον στρατό. Η αντίδραση των ένοπλων δυνάμεων θα έκρινε εν πολλοίς και το πολιτικό μέλλον της κυβέρνησης Παπανδρέου.

Σε έκθεση που συνέταξε η CIA τον Οκτώβριο του 1981 (Εγγραφο 5) αναλύει τις σχέσεις του Ανδρέα Παπανδρέου με το στράτευμα και το ενδεχόμενο νέου πραξικοπήματος.

Σύμφωνα με τις 21 απόρρητες σελίδες, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ήταν ανήσυχες καθώς φοβούνταν ότι ο Παπανδρέου θα προχωρούσε σε εκκαθαρίσεις προκειμένου να ελέγξει τον στρατό. Οι Αμερικανοί εκτιμούν ότι η επιλογή του νέου πρωθυπουργού να αναλάβει προσωπικά το υπουργείο Αμυνας με ένα επιτελείο μη πολιτικών προσώπων είναι κίνηση ματ. Το ίδιο και η απόφασή του να προχωρήσει σε προαγωγές και αποστρατεύσεις χωρίς πολιτικά κριτήρια. Οι στρατιωτικοί, σύμφωνα με τη CIA, εμφανίζονται συγκρατημένα ευχαριστημένοι αλλά παραμένουν σε εγρήγορση.

«Εάν ο Παπανδρέου διατηρήσει τη σημερινή πορεία του, αναμένουμε ότι οι σοσιαλιστές θα αποκτήσουν αυξανόμενη αποδοχή ως υπεύθυνο κόμμα και στην πορεία θα μειωθεί η ανησυχία εντός του σώματος των αξιωματικών. Επιπλέον η τελευταία στρατιωτική παρέμβαση (sic) ζημίωσε τόσο σοβαρά τη φήμη του σώματος των αξιωματικών που αμφιβάλλουμε ότι οποιοσδήποτε σημερινός πολιτικός θα υποστήριζε ένα πραξικόπημα» υπογραμμίζει η έκθεση.

Και συνεχίζει: «Χωρίς τη στήριξη των πολιτών, μια απόπειρα παρέμβασης θα μπορούσε να μετατραπεί σε αιματηρή αναμέτρηση, ένα τίμημα που πιστεύουμε ότι λίγοι αξιωματικοί είναι πρόθυμοι να πληρώσουν».

Για τις αμερικανικές βάσεις η CIA διακρίνει από την

πλευρά του Παπανδρέου διάθεση να βάλει νερό στο κρασί του. Αντί για το οριστικό και άμεσο κλείσιμο προτείνει ένα χρονοδιάγραμμα αποχώρησης. Σύμφωνα με τη CIA απώτερος σκοπός του Παπανδρέου είναι να διαπραγματευτεί την οικονομική και στρατιωτική βοήθεια και να μην αποξενώσει τον στρατό, ο οποίος είναι συντηρητικός και φιλοδυτικός.

Οι Αμερικανοί μαθαίνουν για το ΠΑΚ

«Ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε από τη Στοκχόλμη ότι συμφώνησε να είναι επικεφαλής μιας ομάδας εξόριστων της αντιπολίτευσης, του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος. Το κίνημα στοχεύει στην εκδίωξη των συνταγματαρχών της Αθήνας. Αρνήθηκε να δώσει λεπτομέρειες

|

για τη στρατηγική και τις τακτικές της ομάδας». Με αυτή την είδηση την 1η Μαρτίου 1968 αναφέρεται για πρώτη φορά στα αρχεία της CIA το ΠΑΚ.

Στη μεταπολίτευση οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούν έντονα τη δράση του ΠΑΣΟΚ, το οποίο εκπροσωπείται από νέους, ως επί το πλείστον άγνωστους διανοούμενους. Σε έγγραφο με ημερομηνία 12 Νοεμβρίου 1974 (Εγγραφο 6) η CIA αναφέρει ότι ο Παπανδρέου κερδίζει πολιτικά από τη διχόνοια μεταξύ των κομμουνιστικών κομμάτων, αλλά δεν έχει καταφέρει ακόμη να κερδίσει τη στήριξη και την εμπιστοσύνη των αγροτών και της μεσαίας τάξης.

Σε άλλο έγγραφο με ημερομηνία 11 Ιουλίου 1975 (Εγγραφο 7) οι μυστικές υπηρεσίες ασχολούνται με τη δυσκολία

του Παπανδρέου να διατηρήσει τον έλεγχο του κόμματός του, γεγονός που «μπορεί να αναστείλει τις πολιτικές φιλοδοξίες του». Η ρίζα της εσωκομματικής διαμάχης φέρεται να είναι η προτίμηση μιας μερίδας στελεχών στο σοσιαλιστικό μονοπάτι για το ΠΑΣΟΚ. «Ο φλογερός δημαγωγός αντίθετα προτιμά ένα κόμμα με πιο ριζοσπαστικό προσανατολισμό» σημειώνει χαρακτηριστικά η έκθεση, η οποία αναφέρεται στις παραιτήσεις και αποχωρήσεις 37 στελεχών μεταξύ των οποίων η Μελίνα Μερκούρη και η Αμαλία Φλέμινγκ. * Αναδημοσίευση από το τ. 134 του Hot Doc («Το φαινόμενο ΠΑΣΟΚ», 03.09.2017)