Εν συντομία

Οι κινηματογραφικές μονομαχίες που «μάτωσαν» τη μνήμη μας.

Γιατί ενδιαφέρει

Υλικό για trivia.

Στη νέα του ταινία ο Ρίντλεϊ Σκοτ αφηγείται το χρονικό της μονομαχίας που έβαλε τέλος σε όλες τις ανάλογες δημόσιες πρακτικές στη μεσαιωνική Γαλλία. Με αφορμή λοιπόν την «Τελευταία μονομαχία» θυμόμαστε χορογραφίες με σπαθιά και ξίφη που χάραξαν το δικό τους αιματηρό σημάδι στο σινεμά.

Αναφερθήκαμε σε χαραγμένα σημάδια και αυτομάτως η σκέψη μας πήγε στον πρώτο διδάξαντα. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον Ζορό, φυσικά με το χαρακτηριστικό Ζ που άφηνε ενθύμιο στο κούτελο των θυμάτων του. Ο ήρωας γεννήθηκε για «να πάρει εκδίκηση για τους αβοήθητους, να τιμωρήσει τους βάναυσους πολιτικούς και να βοηθήσει τους καταπιεσμένους», όπως έγραφε ο Τζόνστον ΜακΚάλεϊ στην πρώτη δημοσιευμένη περιπέτεια του ήρωα «The curse of Capistrano» τον Αύγουστο του 1919 στο περιοδικό «AllStory Weekly». Η απήχηση του μασκοφόρου εκδικητή –που κρύβεται πίσω από την ταυτότητα του ματαιόδοξου και άνευρου δον Διέγο Βέγκα– στην ισπανική συνοικία του Λος Αντζελες θα οδηγήσει τον Ντάγκλας Φέρμπανκς και τη Μαίρη Πίκφορντ στην απόφαση όχι απλώς να κάνουν ταινία την ιστορία του, αλλά και πάνω της να θεμελιώσουν τα μεγαλεπήβολα σχέδιά τους για τη νεοσύστατη United Artists.

Ενα σπαθένιο trademark και η εκδικητική Νύφη

To 1920 το «Σημάδι του Ζορό» (The mark of Zorro) είναι η παρθενική ταινία της εταιρείας και οι εντυπωσιακές για την εποχή σκηνές ξιφομαχίας κάποια στιγμή κορυφώνονται με την ιδέα του Φέρμπανκς να αποτυπώνει την υπογραφή του στους ηττημένους αντιπάλους του «για να μην ξεχνούν». Το διάσημο

πλέον trademark Z γεννήθηκε και ανάγκασε ακόμη και τον ΜακΚάλεϊ να το εντάξει στις 60 επιπλέον περιπέτειες του ήρωά του που έγραψε από το 1922 και μετά. Τον Ζορό μεταξύ άλλων υποδύθηκαν σε περίπου 40 ταινίες οι Τάιρον Πάουερ, Φρανκ Λαντζέλα, Γκάι Χάμιλτον, Αλέν Ντελόν, Αντονι Χόπκινς και Αντόνιο Μπαντέρας.

Στην επιτυχία του Ζορό πόνταραν οι ταινίες του Ερολ Φλιν στα 30s («Κάπτεν Μπλαντ» [Captain Blood], «Η επέλασις της Ελαφράς Ταξιαρχίας» [The charge of the Light Brigade], «O Ρομπέν των Δασών» [The adventures of Robin Hood]) που τον έκαναν αστέρα πρώτου μεγέθους. Στις ταινίες αυτές οι ακροβατικές ικανότητες του Φλιν και ιδιαίτερα ο χειρισμός του σπαθιού, για τον οποίο είχε ειδικούς εκπαιδευτές, πρόσφεραν στο κοινό μερικές από τις πιο θεαματικές σκηνές δράσης του κλασικού Χόλιγουντ, που έγιναν σημείο αναφοράς και για άλλους θιασώτες της περιπέτειας («Ο αιχμάλωτος της Ζέντα» (The prisoner of Zenda) το 1952 του Ρίτσαρντ Θορπ με τον Στιούαρτ Γκρέιντζερ κ.ά.).

Με τους «Μονομάχους» (The duellists), την πρώτη του κιόλας ταινία τo 1977, ο Ρίντλεϊ Σκοτ ιχνηλάτησε την πυρετώδη εμμονή που δίνει διαρκώς τροφή στην πιο αέναη και μακρόχρονη μονομαχία που είδε ποτέ το σινεμά. Οι δύο αξιωματικοί του ναπολεόντειου στρατού Γκαμπριέλ Φερό (Χάρβεϊ Καϊτέλ) και Αρμάν ντ’Ιμπέρ (Κιθ Καραντάιν) είναι υπαρκτά πρόσωπα τα οποία χρησιμοποίησε ο Τζόζεφ Κόνραντ στην ιστορία του «The duel» που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο «The Pall Mall Magazine» από τον Ιανουάριο έως τον Μάιο του 1908. Η μανιώδης κόντρα των Καραντάιν και Καϊτέλ προσφέρει αρκετές σκηνές ανθολογίας (όπως εκείνη στο Βατερλό), με τον σκηνοθέτη να δηλώνει ότι πηγή έμπνευσής του ήταν ο «Μπάρι Λίντον» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Κι αν στην περίπτωση των Oυσάρων του Σκοτ ο λόγος εξαιτίας του οποίου γεννήθηκε η παρεξήγηση που τους μετέτρεψε σε θανάσιμους εχθρούς χάνεται στο βάθος του χρόνου, στην ιστορία του ταρα

Με τους «Μονομάχους» (The duellists), την πρώτη του κιόλας ταινία τo 1977, ο Ρίντλεϊ Σκοτ ιχνηλάτησε την πυρετώδη εμμονή που δίνει διαρκώς τροφή στην πιο αέναη και μακρόχρονη μονομαχία που είδε ποτέ το σινεμά

ντινικού «Kill Bill» η Νύφη (Ούμα Θέρμαν) είναι αδύνατον να ξεχάσει εκείνους που παραλίγο να την οδηγήσουν στον τάφο. Για την ακρίβεια, την έχωσαν βαθιά σε αυτόν προτού βρει το κουράγιο και τη δύναμη να αναστηθεί. Η αιματοβαμμένη της εκδίκηση φυσικά και ξεκινά από εκεί που άρχισαν όλα. Το ταξίδι στην Ιαπωνία δεν είναι μόνο ο λόγος για να αποκτήσει το σπαθί του φημισμένου κατασκευαστή Χατόρι Χάντζο, αλλά και η ευκαιρία να ξαναθυμηθεί τα πρώτα μαθήματα της μοναδικής εκπαίδευσής της πλάι στη larger than life περσόνα του Τζόνι Μο. Το εφάμιλλο με «σπαθί των σαμουράι» που της φτιάχνει ο Χατόρι βάφεται στο κόκκινο από το αίμα των Crazy 88 και της Ο-Ρεν Ισί (Λούσι Λιου) στην ανεπανάληπτη σκηνή με τον χιονισμένο κήπο και το μαγαζί του Τσάρλι Μπράουν που γίνεται καλοκαιρινό.

Αίμα στην Τροία, αίμα και στη Σκωτία

Η παράδοση epic σφαγών είναι μεγάλη και κρατά από πολύ παλιά. Σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας και σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης κάποιες μονομαχίες είχαν γραμμένο στο ριζικό τους τον τίτλο του «αιώνιου». Από την εποχή του Ομήρου μια τέτοια αναμέτρηση δίχως αύριο για τον ηττημένο μοιάζει ικανή να κρίνει σε μεγάλο βαθμό την έκβαση ενός πολυετούς πολέμου. Οι καλύτεροι των καλύτερων καλούνται να τερματίσουν τη μάχη Αχαιών και Τρώων στην «Τροία» (Troy, 2004) του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν. Ο Αχιλλέας (Μπραντ Πιτ) στέκει ευσταλής και σίγουρος για τη νίκη του απέναντι στον γενναίο Εκτορα (Ερικ Μπάνα) που κουβαλά μόνος την ευθύνη της ζημιάς που προξένησε ο καταστροφικά ερωτύλος αδερφός του Πάρης (Ορλάντο Μπλουμ). Η μεγάλη αναμέτρηση τερματίζεται με ένα θεαματικό κάρφωμα του σπαθιού στην καρδιά του Εκτορα, αλλά ο δεκαετής πόλεμος δεν ολοκληρώνεται παρά μόνο με την μπαμπεσιά του Οδυσσέα και τον Δούρειο Ιππο του.

Το 1986 στο «Χαϊλάντερ ο αθάνατος» (Highlander) του Ράσελ Μαλκάχι ο Κριστόφ Λαμπέρ, στον πιο διάσημο ρόλο της μέτριας καριέρας του, είναι ο αθάνατος Κόνορ ΜακΚλάουντ, γεννημένος στα Χάιλαντς της Σκωτίας το 1518. Θα κληθεί να φτάσει στο τέλος της υπεραιώνιας διαδρομής του όταν αναμετρηθεί με τον βασικό αντίπαλό του, καθώς «μπορεί να μείνει μόνο ένας αθάνατος» σε ολόκληρη τη γη. Στη σύγχρονη Νέα Υόρκη, στον τόπο της συνάντησης, ο ΜακΚλάουντ δίνει την ύστατη μάχη εναντίον του Κάργκαν (Κλάνσι Μπράουν) γνωρίζοντας πως νικητής θα είναι εκείνος που θα κρατήσει το κεφάλι του στη θέση του.

Ο μύθος και η φαντασία συνυπάρχουν στις ιστορίες του Αρθούρου και των ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης: το αξεπέραστο «Εξκάλιμπερ» (Excalibur, 1981) του Τζον Μπούρμαν είναι μια επίδειξη σκηνοθετικής επιδεξιότητας που κόβει την ανάσα στις εικόνες μάχης (βραβείο καλλιτεχνικού επιτεύγματος στις Κάννες, το οποίο οφείλεται εν πολλοίς στην τελική εντυπωσιακή αναμέτρηση όταν ο Αρθούρος σκοτώνει τον Μόρντρεντ), ενώ ο δημιουργός δεν διστάζει να στραφεί στη μυστικιστική ιδιαιτερότητα της προσαξονικής παράδοσης. Τόσο ο «Ρομπ Ρόι» (Rob Roy, 1995) –όπου είναι αξιομνημόνευτη για τη βαναυσότητά της η τελική σκηνή όταν ο Ρομπ Ρόι ΜακΓκρέγκορ (Λίαμ Νίσον) και ο Αρτσιμπαλντ Κάνινγκχαμ (Τιμ Ροθ) σφάζονται χωρίς έλεος– όσο και ο οσκαρικός άθλος του Μελ Γκίμπσον «Braveheart» (επίσης το 1995) αναπαριστούν θεαματικά τον αγώνα των αποφασισμένων Σκωτσέζων να ξεφορτωθούν τον αγγλικό ζυγό, ενώ ο Τέρι Γκίλιαμ στο «Υπέροχοι ληστές και τα κουλουβάχατα της ιστορίας» (Time bandits, 1981) αλλά και στο «Αδελφάτο των ιπποτών της ελεεινής τραπέζης» (Monty Python and the Holy Grail, 1975) βάζει τους Μόντι Πάιθον να ξαναδιαβάσουν την ιστορία αποδομώντας ολοκληρωτικά τη γενναιότητα των ιπποτών μέσα από τη σπαρταριστή σκηνή αναμέτρησης του θρυλικού βασιλιά Αρθούρου με τον Μαύρο Ιππότη.

Υπάρχει βέβαια και ο απρόβλεπτος παράγοντας που μπορεί να οπλίσει τα χέρια δύο αντιπάλων με ξίφος ώστε να δοθεί λύση στο ερωτικό αδιέξοδο ενός ιψενικού τριγώνου. Οι «Επικίνδυνες σχέσεις» του Σοντερλό ντε Λακλό πρωτοεκδόθηκαν στο Παρίσι το 1782 και η κοινωνία αντιμετώπισε το γεγονός ως σκάνδαλο. Ο πρωταγωνιστής του ομότιτλου φιλμ του Στίβεν Φρίαρς (1988) Σεμπαστιάν Βαλμόν (Τζον Μάλκοβιτς) θα υπογράψει με το αίμα του το τέλος του σατανικού σχεδίου που κατέστρωσε με τη Μαρκησία ντε Μερτέιγ (Γκλεν Κλόουζ).

Αλλες ταινίες με εντυπωσιακές αναμετρήσεις με λεπίδες είναι εκείνη του Ινίγκο Μοντόγια εναντίον του Dread Pirate Roberts στο «The princess bride», του Τζέιμς Μποντ εναντίον του Γκούσταβ Γκρέιβς στο «Die another day», της Γιου Σου Λιεν εναντίον της Τζεν Γιου στο «Τίγρης και δράκος», του Αραγκορν εναντίον του Λουρτζ στον «Αρχοντα των δαχτυλιδιών», του Blade κόντρα στον Ντίκον Φροστ («Blade») κ.ά.