Εν συντομία

Το πολωνικό δικαστήριο αποφασίζοντας υπέρ της πρωτοκαθεδρίας του εθνικού δικαίου έναντι του κοινοτικού διακινδυνεύει να στείλει την Πολωνία εκτός ΕΕ ή να τιμωρηθεί εντός των κόλπων της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Γιατί ενδιαφέρει

Για ακόμη μία φορά ΕΕ και Πολωνία μονομαχούν, διευρύνοντας περαιτέρω τις ενδοευρωπαϊκές αντιθέσεις.

Ενας νέος γύρος πολιτικού μπρα ντε φερ μεταξύ Βρυξελλών και Βαρσοβίας ξεκίνησε με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας να θεωρήσει το εθνικό δίκαιο ισχυρότερο του κοινοτικού.

Η Πολωνία εδώ και χρόνια, όπως και η Ουγγαρία του Βίκτορ Ορμπάν, προσπαθεί να υποσκάψει ορισμένες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η εσκεμμένη υποβάθμιση της ποιότητας του κράτους δικαίου, ο περιορισμός της ελευθεροτυπίας στα όρια της ποινικοποίησης της αντίθετης άποψης και η συστηματική στοχοποίηση μειονοτήτων, όπως η κοινότητα των LGBT ατόμων, έχουν δημιουργήσει το κλίμα της τωρινής σύγκρουσης.

Εντούτοις, η πολωνική κυβέρνηση δεν δείχνει να θέλει να τραβήξει

τη σύγκρουση στα άκρα, αφού η εισροή των ευρωπαϊκών πόρων, ειδικά του Ταμείου Ανάκαμψης, κρίνεται πολύτιμη από τη Βαρσοβία. Συγχρόνως, παράγοντες από το εθνικιστικό κυβερνών Κόμμα του Νόμου και της Δικαιοσύνης (PiS) του πρωθυπουργού Ματέους Μοραβιέτσκι θέλουν την επίδειξη πυγμής, χωρίς όμως να κοπούν οι γέφυρες επικοινωνίας με την ΕΕ. Παράλληλα, η συντριπτική πλειονότητα των Πολωνών (περίπου 85%) δεν επιθυμεί την έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ενωση, κάτι που έδειξαν και με μαζικές διαδηλώσεις.

Προς τα πού γέρνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντέδρασε μουδιασμένα στην απόφαση του πολωνικού Συνταγματικού Δικαστηρίου και στη σχετική ανακοίνωσή της δεν σήκωσε τους τόνους, θέλοντας να επιδιώξει έναν συμβιβασμό ή να δώσει χρόνο στην Πολωνία να σκεφτεί ξανά την κίνησή της. Υπενθυμίζοντάς της πάντως ότι η ΕΕ έχει πολλά εργαλεία στη διάθεσή της ώστε να περιφρουρήσει την «εφαρμογή και ακεραιότητα» του ενωσιακού δικαίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδειξε τα δόντια της στην Πολωνία.

Για τους Ευρωπαίους επιτρόπους η κίνηση της Πολωνίας υποσκάπτει τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, παραβλέποντας το κράτος δικαίου και τις ευρωπαϊκές συμβάσεις που ιεραρχούν το κοινοτικό δίκαιο ως κυρίαρχο έναντι

του εθνικού. Θεωρούν επίσης ότι τα μέλη του Συνταγματικού Δικαστηρίου που έλαβαν την απόφαση όντας διορισμένα από την πολωνική κυβέρνηση δεν έχουν την απαιτούμενη ανεξαρτησία. Παράλληλα, ανησυχούν ότι και άλλα κράτη-μέλη, όπως η Ουγγαρία, μπορεί να κινηθούν σε παρόμοιες κατευθύνσεις και να λάβουν ανάλογες αποφάσεις εάν δεν πράξουν τα αναμενόμενα.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως φαίνεται, ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ακεραιότητα του μπλοκ και δεν θα προτιμούσε να κλιμακώσει περαιτέρω τη σύγκρουση, αφού οι μνήμες από το Brexit είναι νωπές, αν και η Πολωνία δεν είναι Βρετανία, αφού βρίσκεται σε στρατηγική «ομηρία» από την Ευρώπη: ο συντριπτικός όγκος των εμπορικών συναλλαγών της είναι με χώρες της ΕΕ και είναι λήπτρια των ευρωπαϊκών πόρων, ενώ θα βρεθεί κάτω από τον βρόχο της Ρωσίας και της Λευκορωσίας εάν αποχωρήσει από την ΕΕ. Η Κομισιόν γνωρίζει τα παραπάνω και αγοράζει χρόνο αναμένοντας από την άλλη πλευρά να δείξει ποιο θέλει να είναι το επόμενο βήμα.

Τρία τα σενάρια που είναι στο τραπέζι

Το ερώτημα για την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είναι εάν τα πράγματα οδηγηθούν σε απευθείας αντιπαράθεση, σε έναν συμβιβασμό ή σε μια πιο υπόγεια σύγκρουση που θα κρατήσει καιρό. Με άλλα λόγια, το ερώτημα είναι Polexit, συμβιβασμός ή τιμωρία εντός ΕΕ.

Εάν επιλεχθεί το πρώτο σενάριο –που είναι το πιο απίθανο–, τότε η πρωτοβουλία των κινήσεων ανήκει στη Βαρσοβία. Πάντως μια τέτοια πορεία δεν προβλέπεται από τις συνθήκες, καθιστώντας την εξίσωση δυσεπίλυτη. Αν και υπάρχουν μηχανισμοί κυρώσεων που μπορούν να επιβάλουν τις απόψεις της επιτροπής, θεωρείται δύσκολο τόσο να ενεργοποιηθούν όσο και να εξωθήσουν μια χώρα σε οριστική έξοδο χωρίς τη θέλησή της.

Το δεύτερο σενάριο αναφέρει ότι Ευρώπη και Πολωνία αντιλαμβάνονται τα επίδικα της σύγκρουσης και επιχειρούν να την αμβλύνουν εξουδετερώνοντας τον κίνδυνο. Αυτή η προοπτική προϋποθέτει την αμοιβαία κατανόηση ανάμεσα στις δύο πλευρές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα δώσει τον αναγκαίο χρόνο στην Πολωνία και η τελευταία θα αντιστρέψει τις αμφιλεγόμενες αποφάσεις που έχει πάρει και τους επίμαχους νόμους που έχει ψηφίσει.

Το τρίτο σενάριο προϋποθέτει ότι η Πολωνία δεν επιλέγει την αποκλιμάκωση ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν επιθυμεί την πλήρη ρήξη. Καθόσον όμως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε καμία περίπτωση δεν θα αφήσει την πρόκληση αναπάντητη, θα προχωρήσει σε μια σειρά από κινήσεις που θα βάζουν εμπόδια στην ομαλή ροή των ευρωπαϊκών πόρων προς την Πολωνία, ενώ δεν αποκλείεται η αφαίρεση δικαιωμάτων ψήφου από την Πολωνία και ενδεχομένως και την Ουγγαρία, στέλνοντας ένα μήνυμα στους υπόλοιπους «αντάρτες» της ΕE.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κρατάει χαμηλούς τόνους, δείχνοντας από τη μια ότι επιλέγει τον δρόμο του συμβιβασμού και όχι των κυρώσεων και από την άλλη ότι θέλει να δώσει χρόνο στους Πολωνούς να το σκεφτούν ξανά

Τα «όπλα» που έχει η Κομισιόν

Τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ιδιαίτερα ισχυρά και «πονάνε» την Πολωνία. Ειδικότερα, πρόκειται για το άρθρο 7 της Συνθήκης του Μάαστριχτ (1992), τους πόρους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και τον μηχανισμό «κοψίματος» πόρων.

Πρώτον, το άρθρο 7 προβλέπει τη στέρηση των δικαιωμάτων ψήφου στα κράτη-μέλη που έχουν παραβιάσει τις θεμελιώδεις αξίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Για να ενεργοποιηθεί απαιτείται ομοφωνία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, κάτι το οποίο μπλοκάρει η Ουγγαρία. Γι’ αυτό τον λόγο υπάρχουν σκέψεις ταυτόχρονης αποπομπής και των δύο. Δεύτερον, το πακέτο του Ταμείου Ανάκαμψης, ύψους 36 δισ. ευρώ, δεν έχει εγκριθεί ακόμη λόγω της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου. Τρίτον, ο «κόφτης» πέρασε τον Δεκέμβριο το 2020 και ενεργοποιήθηκε τον Ιανουάριο και επιτρέπει στην Ευρωπαϊκή Ενωση να μπλοκάρει πόρους εάν υπάρχουν ανησυχίες για την ορθή διαχείρισή τους.