Ηπρωτοφανής για τα μεταπολιτευτικά χρονικά μιντιακή μονοφωνία θεωρείται από πολλούς η μία πλευρά του νομίσματος. Σαν γρανάζι του ίδιου μηχανισμού αντιλαμβάνονται τη λειτουργία των δημοσκοπικών εταιρειών, οι οποίες φροντίζουν να καλύπτουν πρωτοσέλιδα και τηλεοπτικό χρόνο με μετρήσεις της κοινής γνώμης. Κατά το κοινώς λεγόμενο, το ένα χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο μαζί παράγουν συγκεκριμένα κοινωνικά αποτελέσματα, τάσεις και στάσεις. Από το 2012 και έπειτα στην Ελλάδα είναι καταγεγραμμένα δύο παραδείγματα λειτουργίας των εν λόγω εταιρειών. Με αποκορύφωμα τις δημοσκοπήσεις για το δημοψήφισμα, όσες καλούνται να σηκώσουν αυτό τον ευαίσθητο για τη δημοκρατία φόρτο έδωσαν –πέραν πάσης αμφιβολίας– την εντύπωση ότι βασίζονταν σε δείγμα άλλης χώρας. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά τις πρόσφατες ευρωεκλογές και βουλευτικές εκλογές του 2019, στις οποίες, με εξαίρεση τη VoxPop (και κάποιες ακόμα) που προσέγγισε το ποσοστό του πρώτου κόμματος αλλά έχασε κάθε επαφή με το 23,75% του ΣΥΡΙΖΑ, οι εταιρείες δημοσκοπήσεων κινούνταν στα όρια του στατιστικού λάθους.

Η πρόταση σύστασης εξεταστικής επιτροπής από την αξιωματική αντιπολίτευση στον απόηχο του πολύκροτου σκανδάλου με πρωταγωνιστή τον παραιτηθέντα καγκελάριο της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς επαναφέρει στο επίκεντρο τη συζήτηση, τις ανησυχίες και τον προβληματισμό για τον ρόλο που διαδραματίζουν οι εταιρείες δημοσκοπήσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο είναι πιο επίκαιρη από ποτέ η ανάγκη να απαντηθούν μια σειρά από ερωτήματα. Μετατρέπονται οι πολιτικές επιθυμίες σε δημοσκοπικές προβλέψεις; Υπάρχουν σχέσεις εξάρτησης ή και διαπλοκής ανάμεσα στα κόμματα και τις εταιρείες δημοσκοπήσεων; Υπάρχει κενό ελέγχου; Μπορεί να χρηματοδοτείται με απευθείας ανάθεση εταιρεία ιδιοκτήτη δημοσκοπικής εταιρείας; Η πρακτική αυτή νοθεύει την αγορά; Ποια κριτήρια οδηγούν δημόσιους φορείς στην επιλογή συγκεκριμένων δημοσκοπικών εταιρειών; Πώς γίνεται η τιμολόγηση; Τι φταίει και οι δημοσκοπήσεις για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα βρίσκονταν σε κραυγαλέα απόκλιση από τα εκλογικά αποτελέσματα;

Τι φταίει;

Οι απαντήσεις ποικίλλουν σε σχέση με την αναζήτηση των αιτιών που οδηγούν τις εταιρείες σε λανθασμένα αποτελέσματα μετρήσεων. Οι υποστηρικτές των δημοσκοπήσεων μέσω διαδικτύου κρίνουν ότι η τηλεφωνική έρευνα είναι αναχρονιστική καθώς δεν μπορεί να προσεγγίσει όλα τα τμήματα του πληθυσμού. Στον αντίποδα, οι υπέρμαχοι των μετρήσεων μέσω τηλεφώνου αντιλαμβάνονται μεν το σημαντικό ποσοστό πολιτών που δεν συμπεριλαμβάνονται στο δείγμα, τονίζουν δε ότι η εν λόγω μέθοδος μπορεί να οδηγήσει σε ασφαλή συμπεράσματα.

Επιστήμονας με εμπειρία στον χώρο των πολιτικών ερευνών καθιστά σαφές πως το ουσιώδες δεν είναι αυτό καθαυτό το αποτέλεσμα, αλλά ο διαφανής τρόπος διεξαγωγής μιας δημοσκόπησης. «Η απάντηση βρίσκεται στη ροή του χρήματος, ειδικά όταν πρόκειται για κρατικά κονδύλια. Επίσης, η δημιουργία μιας ανοιχτής βάσης δεδομένων που θα περιείχε το πρωτογενές υλικό των δημοσκοπήσεων, το ερωτηματολόγιο και τα χαρακτηριστικά του δείγματος θα ξεδιάλυνε μια και καλή το τοπίο» εκτιμά.

Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Αλέξης Τσίπρας δεσμεύτηκε κατά την ομιλία του στη ΔΕΘ για τη δημιουργία ενός νέου θεσμικού πλαισίου «διαφάνειας και ελέγχου» της εγκυρότητας των μετρήσεων κοινής γνώμης. Ειδικότερα, εξήγγειλε τη θέσπιση της υποχρέωσης των δημοσκοπικών εταιρειών να αναρτούν «σε ειδική ιστοσελίδα διαύγειας» όλα τα πρωτογενή στοιχεία των μετρήσεων, καθώς και να δημοσιοποιούν τις συμβάσεις έργου που συνάπτουν με δημόσιους ή ιδιωτικούς εντολείς.

Τα μυστικά της δουλειάς

Μία από τις αμφιβολίες που βασανίζουν τη συλλογική σκέψη αφορά τα πρόσφατα δημοσκοπικά ευρήματα. Στην τελευταία δημοσκόπηση της Marc για τον Αnt1 η εκτίμηση ψήφου εκτοξεύει το κυβερνών κόμμα σε ποσοστό μεγαλύτερο από αυτό των εκλογών του Ιουλίου του 2019. Συγκεκριμένα, η ΝΔ συγκεντρώνει το 41% και ο ΣΥΡΙΖΑ το 27,5%. Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι πρόκειται για λαθροχειρία, αφού η απάντηση βρίσκεται στο πρωτογενές υλικό. Ωστόσο προκαλεί εύλογα ερωτήματα η ενίσχυση των ποσοστών της πλειοψηφίας τη στιγμή που η κυβέρνηση αδυνατεί να απαντήσει στην καλπάζουσα πληθωριστική τάση. Τα μέτρα που εξήγγειλε στη ΔΕΘ ο πρωθυπουργός δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα σε επίπεδο ποιοτικών μετρήσεων και ταυτόχρονα η κυβέρνηση βρίσκεται σε μετωπική σύγκρουση με κοινωνικές ομάδες όπως οι εκπαιδευτικοί, οι υγειονομικοί και οι διανομείς. Συν τοις άλλοις, το καυτό –στην κυριολεξία– καλοκαίρι δρομολόγησε το «ξήλωμα» δύο υπουργών εξαιτίας 1,3 εκατ. στρεμμάτων καμένης γης, με την κοινωνική οργή να αντανακλάται σε ένα σύνθημα πολύ πιο σκληρό από το «Μητσοτάκη κάθαρμα» ή το «ΕΑΣ, ΕΑΣ, να φύγει ο κερατάς».

«Σύμπτωση» πρώτη

Μια επιπλέον προβληματική διάσταση είναι το δημόσιο χρήμα που διοχετεύεται στις εταιρείες με αδιαφανή κριτήρια, εντείνοντας τις υποψίες περί μετατροπής μύχιων πολιτικών πόθων σε δημοσκοπικά αποτελέσματα. Ενδεικτικό παράδειγμα η αποκάλυψη της «Εφημερίδας των Συντακτών» για την προτίμηση του Αδ. Γεωργιάδη στην εταιρεία δημοσκοπήσεων Interview. Στις 30 Ιουλίου 2020 το υπουργείο Ανάπτυξης της ανέθεσε τη «διενέργεια έρευνας αναφορικά με τον ρόλο των δράσεων του υπουργού Ανάπτυξης & Επενδύσεων, με τη χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ, για την καταπολέμηση των αρνητικών επιπτώσεων της πανδημίας προς τον παραγωγικό τομέα και ιδίως στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις». Το τίμημα ανήλθε σε 24.180 ευρώ συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ.

Παράλληλα, η Interview έχει αναπτύξει στενή συνεργασία με το κανάλι των πούρων «μακεδονομάχων» Βεργίνα ΤV. Πρόκειται για τον τηλεοπτικό σταθμό που χρηματοδοτήθηκε από τη λίστα Πέτσα και αντί ενημερωτικής καμπάνιας κατά του κορονοϊού προβάλλει θεωρίες συνωμοσίας κατά του εμβολίου. Το κυριότερο είναι ότι ο κεντρικός παρουσιαστής του καναλιού Στέργιος Καλόγηρος είναι κουμπάρος του υπουργού, διάσταση που ο Αδ. Γεωργιάδης απέφυγε να θίξει στην απάντηση που απέστειλε στην «ΕφΣυν». Το Βεργίνα TV λοιπόν έχει δημοσιεύσει σειρά δημοσκοπήσεων σε σχέση με την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των υπουργών. Ω του θαύματος, ο αντιδημοφιλής –σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις και τις παραδοχές του– αντιπρόεδρος της ΝΔ φιγουράρει πάντα μέσα στην πρώτη τριάδα, ενώ στις μετρήσεις άλλων εταιρειών που αφορούν την αποδοχή των υπουργών παρουσιάζεται μονίμως στον πάτο. Αλήθεια, πώς ένας αντιδημοφιλής υπουργός είναι ταυτόχρονα αποτελεσματικός για την κοινή γνώμη;

Την επομένη του δημοσιεύμα

Εύλογα ερωτήματα προκαλεί η ενίσχυση των ποσοστών της ΝΔ τη στιγμή που η κυβέρνηση αδυνατεί να απαντήσει στην καλπάζουσα πληθωριστική τάση

τος της «ΕφΣυν» ο Αδ. Γεωργιάδης εμφανίστηκε ωρυόμενος στον Σκάι προβλέποντας φυλακίσεις και καταδίκες κατά του Documento, ενώ το πρόσωπό του πήρε διάφορες αποχρώσεις του κόκκινου. Εν μέσω παραληρήματος ο υπουργός παραδέχτηκε ότι παρέκαμψε τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες, παίρνοντας πάνω του την απόφαση της απευθείας ανάθεσης.

Ειδικότερα είπε: «Θα μπορούσα να διαλέξω οποιαδήποτε άλλη. Αυτή έδωσε την καλύτερη τιμή. Ρώτησα την αγορά και τις αντίστοιχες άλλες ανάλογης αξιοπιστίας εταιρείες και η τιμή ήταν ακριβώς διπλάσια σε όλες τις άλλες. Ηταν λοιπόν η χαμηλότερη τιμή, την εταιρεία εγώ την εμπιστεύομαι, είναι καλή […] και είπα “γιατί να πάμε να δώσουμε σε άλλους 45 και 50.000 ευρώ όταν αυτός θα το κάνει με 19.000 ευρώ;”».

«Σύμπτωση» δεύτερη

Η δεύτερη «σύμπτωση» σχετίζεται με την πολυσυζητημένη εταιρεία δημοσκοπήσεων Opinion Poll, η οποία συμπεριλήφθηκε στην πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ για σύσταση εξεταστικής επιτροπής. Η εταιρεία βρίσκεται στο στόχαστρο τόσο της αξιωματικής αντιπολίτευσης όσο και του ΚΙΝΑΛ. Ο ΣΥΡΙΖΑ θέτει σαφή ερωτήματα για τις απευθείας

αναθέσεις ύψους 270.000 ευρώ που έλαβε εταιρεία (Reposition Strategy) του ιδιοκτήτη της δημοσκοπικής Μιχαήλ Διαμαντή από τον εποπτευόμενο φορέα του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης ΕΔΥΤΕ ΑΕ (Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας & Ερευνας). «Με τέτοιες πρακτικές η κυβέρνηση καταφέρνει κεκαλυμμένα να παραγγέλνει δημοσκοπήσεις μέσω τρίτων, που λειτουργούν ως μπροστινοί της, σε φιλικές δημοσκοπικές εταιρείες, αδιαφορώντας για κάθε έννοια δεοντολογίας, αξιοπιστίας και επιστημονικότητας» σημειώνει στην πρότασή του ο ΣΥΡΙΖΑ.

Επιπρόσθετα, με βάση τον νόμο Ρουσόπουλου ο ΣΥΡΙΖΑ αιτήθηκε να διαβιβαστεί στην Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας της Βουλής το πρωτογενές υλικό ύποπτης –κατά την Κουμουνδούρου– δημοσκόπησης που δημοσίευσε η Opinion Poll στις 31.5.2021. Επειτα από ένα διάστημα σιωπής και αμηχανίας ο πρόεδρος της επιτροπής Γιάννης Μπούρας απέρριψε το αίτημα, με πρόφαση την «αποκλειστική αρμοδιότητα της εταιρείας Ελεγκτική Δημοσκοπήσεων» επί του ζητήματος. «Να σημειώσουμε ότι η Ελεγκτική Δημοσκοπήσεων ουδέποτε, κατά δήλωση του ίδιου

Η Opinion Poll έχει προκαλέσει τη μήνη και του ΚΙΝΑΛ εξαιτίας πρόσφατης δημοσκόπησης για την κούρσα της προεδρίας του κόμματος η οποία απέκλειε τη Φώφη Γεννηματά

του προέδρου της, συνεδρίασε και επί 13 χρόνια παραμένει “άφωνη”» απάντησαν τα μέλη της επιτροπής από την πλευρά της αξιωματικής αντιπολίτευσης, απευθύνοντας ευθεία ερωτήματα προς τον Γ. Μπούρα: «Αρνείται να εφαρμόσει τον νόμο γιατί επιδιώκει να αποφύγει τον έλεγχο στη συγκεκριμένη δημοσκόπηση; Αρνείται να εφαρμόσει τον νόμο γιατί φοβάται πως ένας τέτοιος έλεγχος μπορεί να αποτελέσει προηγούμενο ελέγχου και άλλων δημοσκοπήσεων στο μέλλον; Γιατί να μη θέλει η κυβέρνηση να επιβεβαιωθεί η άρτια και σύμφωνα με τους κανόνες της στατιστικής επιστήμης διενέργεια της συγκεκριμένης ή άλλων δημοσκοπήσεων;». Πάντως σε δηλώσεις που είχε παραχωρήσει ο Ζαχαρίας Ζούπης, πολιτικός αναλυτής και διευθυντής ερευνών και επικοινωνίας της Opinion Poll, στο Documento (12.9.2021) είχε διασαφηνίσει ότι «αν μας καλούσε η επιτροπή της Βουλής, θα πηγαίναμε».

Η Opinion Poll προκάλεσε επίσης τη μήνη της Χαριλάου Τρικούπη εξαιτίας πρόσφατης δημοσκόπησης για την κούρσα της προεδρίας του κόμματος η οποία –σύμφωνα με την κριτική που ασκήθηκε– απέκλειε τη Φώφη Γεννηματά. Στελέχη του ΚΙΝΑΛ υποστήριζαν ότι η εταιρεία «ξεδιάντροπα προκατασκεύασε –κατά παραγγελία και πριν καν έχει τα αποτελέσματα της “έρευνας”– δίδυμο δεύτερου γύρου σύμφωνα με τις επιλογές της» και υπογράμμιζαν πως «κατά τη διενέργεια της δήθεν έρευνας σχολιάζονται αρνητικά και αποδοκιμάζονται στα όρια του bullying όσοι δηλώνουν τη στήριξή τους στη Φώφη Γεννηματά». Μάλιστα ο αναπληρωτής τομεάρχης οικονομικών του κόμματος Απόστολος Κρυωνίδης κατήγγειλε σε live μετάδοση από τον τηλεοπτικό σταθμό Kontra ότι του τηλεφώνησαν στο πλαίσιο διεξαγωγής της συγκεκριμένης έρευνας και τον ρώτησαν για την προτίμησή του σχετικά με τους τρεις και όχι τους τέσσερις υποψήφιους, εξαιρώντας την κ. Γεννηματά προτού γνωστοποιηθεί το σοβαρό πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζει. «Με έκπληξη ρώτησα: “Για την κ. Γεννηματά δεν θα με ρωτήσετε;”. Και μου λένε: “Α ναι, και την κ. Γεννηματά…”» αποκάλυψε, κάνοντας λόγο για μεθοδεύσεις από «εξωθεσμικούς παράγοντες» προκειμένου να επηρεαστεί το αποτέλεσμα των εσωκομματικών εκλογών του ΚΙΝΑΛ.

«Σύμπτωση» τρίτη

Δεν αποτελεί μυστικό ότι ο ΣΥΡΙΖΑ αντιλαμβάνεται τον επικεφα

λής της Marc ως «συνεργάτη» του Κυριάκου Μητσοτάκη. Την προηγούμενη Δευτέρα ο τομεάρχης ψηφιακής πολιτικής της αξιωματικής αντιπολίτευσης Μάριος Κάτσης προχώρησε στην εξής ανάρτηση στο Twitter: «Ο κ. Γεράκης που όλοι γνωρίζουν ότι “δουλεύει” για το Μαξίμου, παρουσιάζεται ως αντικειμενικός στον ANT1 και λέει ότι “εκτιμά” πως η ΝΔ θα έχει μεγαλύτερο ποσοστό από τις εκλογές και ο ΣΥΡΙΖΑ μικρότερο. Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε και τι εκτιμά και για τις απευθείας αναθέσεις». Αντί του Θωμά Γεράκη απάντησε ο Σύλλογος Εταιρειών Δημοσκόπησης & Ερευνας Αγοράς (ΣΕΔΕΑ), χαρακτηρίζοντας νόμιμη την ανάθεση ερευνών από το δημόσιο. Γιατί άραγε ο σύλλογος έκρινε σκόπιμο να επιβεβαιώσει το αυταπόδεικτο τη στιγμή που στο μικροσκόπιο της επικείμενης εξεταστικής επιτροπής θα βρεθεί η Opinion Poll και όχι η Marc;

Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2021, 37 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ –με πρωτοβουλία του Μ. Κάτση– κατέθεσαν ερώτηση και αίτηση κατάθεσης εγγράφων στον τότε αρμόδιο υφυπουργό Θοδωρή Λιβάνιο για τις τρεις απευθείας αναθέσεις της ΕΡΤ στη Marc ύψους 30.900 ευρώ. «Πώς αιτιολογούνται

οι τρεις αποφάσεις της ΕΡΤ για απευθείας ανάθεση ερευνών, αντί των υπερβολικά υψηλών τιμημάτων των 12.450, 12.450 και 6.000 ευρώ, αντίστοιχα, δηλαδή συνολικά 30.900 ευρώ, μέσα σε σχεδόν ένα έτος; Πώς εξηγείται το γεγονός ότι αντίστοιχες έρευνες που έχει αναθέσει απευθείας η ΕΡΤ κόστιζαν λιγότερο από 3.000 ευρώ; Ποια η σκοπιμότητα των μετρήσεων κοινής γνώμης όταν είναι γνωστά τα νούμερα ακροαματικότητας αλλά και η επισκεψιμότητα στην υβριδική πλατφόρμα ERTflix;» ρωτούσαν και ζητούσαν από τον Θ. Λιβάνιο να καταθέσει «έγγραφο που να αποτυπώνεται το συνολικό ποσό που έχει καταβληθεί από φορείς του δημοσίου ή του ευρύτερου δημόσιου τομέα κατά το έτος 2020 σε καθέναν από τους φορείς/επιχειρήσεις δημοσκοπήσεων του σχετικού μητρώου του ΕΣΡ για ανάθεση δημοσκοπήσεων ή κάθε άλλη έρευνα ή οποιοδήποτε έργο/ανάθεση υπηρεσίας».

Η απάντηση της εταιρείας ήταν άμεση, χαρακτηρίζοντας «πλήρως ανακριβή και παντελώς άστοχη» την κριτική των βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ περί υπερκοστολόγησης. «Πράγματι υπάρχουν και έρευνες που διενεργούνται με χαμηλό κόστος. Ισως και με λιγότερα από 3.000 ευρώ, όπως ισχυρίζεται η “Αυγή”. Πρόκειται για έρευνες που γίνονται διαδικτυακά ή ακόμη και με αυτόματα τηλεφωνήματα (robocalls) χωρίς κανένα μισθολογικό κόστος. Ισως να πρόκειται για έρευνες μονοθεματικές, με λίγες ερωτήσεις. Ισως να αφορά και συνδρομητικές έρευνες που έχουν πολλούς αποδέκτες οι οποίοι μοιράζονται το κόστος» αντέτεινε η εταιρεία, συμπληρώνοντας ότι «σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο οι φορείς του δημοσίου ή του ευρύτερου δημόσιου δομές αναθέτουν έρευνες σε εταιρείες δημοσκοπήσεων και ερευνών κοινής γνώμης».

Στις 15 Φεβρουαρίου ο τότε υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ απάντησε κι εκείνος με τη σειρά του στην ερώτηση των βουλευτών της αξιωματικής αντιπολίτευσης, «ξεχνώντας» να καταθέσει το έγγραφο που αιτήθηκαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι. Ο κ. Λιβάνιος απέδωσε την αιτία επιλογής της Marc στην «πολύ μεγάλη εμπειρία σε τηλεοπτικές έρευνες», θυμίζοντας ότι με τον ίδιο τρόπο είχαν διεξαχθεί τουλάχιστον τρεις αντίστοιχες έρευνες για την ΕΡΤ την περίοδο 2015 έως 2019. Αποκάλεσε αναληθείς τους ισχυρισμούς των 37 βουλευτών περί υψηλού κόστους, παραθέτοντας τα ποσά παρόμοιων δημοσκοπήσεων που έγιναν επί ΣΥΡΙΖΑ για τον ίδιο σκοπό.

Ομολογίες αλληλεξάρτησης

Εν προκειμένω θα μπορούσε κανείς να επισημάνει μια ραδιοφωνική ομολογία του χειμαρρώδους πρώην υπουργού της ΝΔ Γεράσιμου Γιακουμάτου. Σε συνέντευξή του από άλλον πρώην υπουργό της Δεξιάς στις 12 Ιουνίου 2015 ο κ. Γιακουμάτος παραδέχτηκε: «Ενα θα σας πω, κ. Ντινόπουλε, η ΝΔ έχει την ατυχία να μην έχει λεφτά και χρωστάει στις δημοσκοπικές εταιρείες. Την εκδικούνται με τον τρόπο τους…». Εκδικήθηκαν οι εταιρείες δημοσκοπήσεων τη ΝΔ; Η απάντηση είναι «όχι». Μια πρόχειρη ανάγνωση των δημοσκοπήσεων που προηγήθηκαν τόσο του δημοψηφίσματος όσο και των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2015 οδηγεί με βεβαιότητα σε αυτό το συμπέρασμα. Παραμερίζοντας το άλλοθι που «πλάθει» ο πρώην υπουργός για τον τότε εκλογικό κατήφορο της ΝΔ, προκύπτουν δύο στέρεες διαπιστώσεις. Αφενός η σχέση αλληλεξάρτησης της δεξιάς παράταξης με τις δημοσκοπικές εταιρείες, αφετέρου η αναγνώριση των ρεβανσιστικών πρακτικών που δύνανται να ακολουθήσουν.