Documento Media

Κώστας Φασουλάς

«Οι άνθρωποι είμαστε ένα άθροισμα τρόπων»

Συνέντευξη στην Αφροδίτη Ερμίδη Φωτογραφία Μιχάλης Kαραγιάννης/Eurokinissi

ΟΚώστας Φασουλάς ζει μες στις λέξεις. Στο μυαλό μας ως στιχουργός έχει ταυτιστεί με στίχους αγαπημένους που έχουν μελοποιηθεί από την πλειονότητα των σύγχρονων συνθετών και τραγουδηθεί από τις πλέον αγαπημένες φωνές. Τα «Δίδυμα φεγγάρια» –σε μουσική Μάριου Τόκα και ερμηνείες του Δημήτρη Μητροπάνου και της Αλέκας Κανελλίδου– έδωσαν ήδη από το 1993 το στίγμα του και τον καθιέρωσαν. Αυτήν τη στιγμή ετοιμάζει δύο συνεργασίες με τη Φωτεινή Βελεσιώτου και με τον νεότερο Γιάννη Διονυσίου.

Να ξεκινήσουμε μιλώντας για τις δύο νέες δισκογραφικές σας συνεργασίες.

Πάει καιρός που συνομιλώ με έναν ωφέλιμο γρίφο, με ένα δημιουργικό αίνιγμα. Μιλώ για την επανατοποθέτηση του λαϊκού τραγουδιού στον καιρό μας, για το πώς αυτό θα μιλήσει τη νέα γλώσσα του σημερινού χρόνου, συνδυασμένο πάντα με τη βαθιά ρίζα του πολύτιμου μουσικού παρελθόντος. Με τη Φωτεινή Βελεσιώτου και την ξεχωριστή τραγουδοποιό Σοφία Νάτσιου φτιάξαμε ένα κοινό κλειδί, τέτοιο που να ανοίγει ο ένας την αγωνία του άλλου. Η Φωτεινή είναι ένα παράξενο αερικό που ξέρει και την πέτρα και το χώμα. Είναι η δωρική αντίληψη ενός λαϊκού μουσικού κόσμου με βαθύ αίσθημα και φωνητικά ραγίσματα, στοιχεία δηλαδή που σ’ εμένα γεννούν πληθώρα εικόνων και ιδεών. Τα τραγούδια είναι μονόλογοι μιας γυναίκας που απευθύνονται στην ίδια τη γυναίκα που τα διηγείται. Να σας αποκαλύψω και τον τίτλο του δίσκου: «Αδεια ρούχα».

Η συνεργασία μου με τον εξαιρετικό Γιάννη Διονυσίου βασίζεται σε μια φωτογραφική ιδέα. Τη συνύπαρξη μιας έγχρωμης και μιας ασπρόμαυρης φωτογραφίας σε ένα φιλμ. Είναι το κλικ μιας ανάγκης να δει το σήμερα, το ρεύμα μιας μηχανής με στροφές ανήσυχες. To «Γλυκό μου πικραμύγδαλο» είναι το πρώτο σήμα αυτής της δουλειάς, τραγούδι που γράψαμε με τον φίλο μου Φώτη Σιώτα. Στον δίσκο με τον Γιάννη μουσικές έχουν γράψει –τους αναφέρω με τη γνωστή αλφαβητική δικαιοσύνη– ο Αλέξανδρος Εμμανουηλίδης, ο Βασίλης Κορακάκης, ο Ορέστης Κολέτσος, ο Κώστας Παρίσης, ο Φώτης Σιώτας και ο Νίκος Χρηστίδης.

Η δημοτική ποίηση και ο Γκάτσος. Αυτά έχετε πει ότι είναι τα «δυο θεριά» με τα οποία παλέψατε για να βρείτε τον δικό σας δρόμο στιχουργικά. Τι πήρατε από την πρώτη και τι από τον δεύτερο;

Και ο Γκάτσος και η δημοτική ποίηση μας μίλησαν για το μέτρο του πόνου. Στον Γκάτσο οι λέξεις είναι

αποφασισμένες. Οι ομοιοκαταληξίες αδιαπραγμάτευτες. Η ιστορία παρούσα και το μέλλον κοντά, ο στοχασμός βαθύς χωρίς ίχνος διδακτισμού. Στοιχεία δηλαδή που κυριαρχούν και στο δημοτικό μας τραγούδι.

Ο Μάνος Ελευθερίου χαρακτήριζε κάποια τραγούδια που τύχαινε να έχουν την πλήρη αρμονία ως προς τον στίχο, τη μουσική και την ερμηνεία «ευτυχισμένα». Ποια δικά σας νιώθετε ότι «ευτύχησαν»;

Εχει πει κάτι εξαιρετικά εύστοχο – ένα από τα πολλά άλλωστε– ο Μάνος Χατζιδάκις. Μίλησε για τη λιποθυμία των λέξεων. Αν οι λέξεις ενός στίχου δεν λιποθυμήσουν στα χέρια του συνθέτη, το τραγούδι σίγουρα δεν θα είναι ευτυχισμένο. Πάντως έχω προσέξει ότι τα τραγούδια συνήθως ευτυχούν όταν συνθέτης και στιχουργός έχουν κοινωνική συναναστροφή, γνωρίζουν τον σταυρό που κουβαλά ο καθένας τους. Εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένα άθροισμα τρόπων. Είναι ο τρόπος που μιλάμε, που σωπαίνουμε, που κοιτάμε. Κι αν ένας από αυτούς που περπατούν δίπλα σου είναι αυτός που θα μελοποιήσει δικούς σου στίχους, το πιθανότερο είναι να «διαβάσει» τα λόγια σου με βάση τους τρόπους σου. Είναι αλήθεια ότι αρκετοί στίχοι μου λιποθύμησαν σε χέρια εκλεκτών συνθετών. Τους ευχαριστώ για την έγνοια τους.

Τι είναι οι λέξεις για έναν στιχουργό; Γενικώς για κάποιον που δουλεύει με αυτές; Μου έκανε εντύπωση μια ιστορία που περιγράψατε πρόσφατα σχετικά με τη «διαμάχη» που είχατε κάποτε με τον Μάνο Ελευθερίου για μια λέξη, τα αναστεναγμένα.

Γελάω τρανταχτά κάθε φορά που θυμάμαι την ιστορία αυτή με τον Μάνο. Και σ’ αυτόν άρεσε το όλο σκηνικό. Ηταν μια λέξη του πατέρα μου, τα «αναστεναγμένα». Του είχα πει ότι είναι οικογενειακή λέξη και δεν μπορώ να τη δανείσω. Θυμάμαι τα γέλια μας. Ηθελε μάλιστα να γράψει ένα δοκίμιο με τίτλο «Ο τσακωμός μιας λέξης». Οι λέξεις για έναν στιχουργό είναι πρόκες. Ομως αλίμονό σου αν πάρεις σφυρί να τις καρφώσεις. Σε θέλουν εκεί. Να πιέζεις με το δάχτυλο το κάρφωμά τους. Τότε μόνο θα σου φανερώσουν την αξία τους, τότε μόνο θα σου κάνουν το χατίρι, είτε της ομοιοκαταληξίας είτε της προβολής του νοήματος.

Η δουλειά σας, δηλαδή η γέννα στίχων που πηγάζουν από βαθιά εσωτερική διεργασία, είναι βασανιστική ή λυτρωτική διαδικασία για εσάς;

Πολλές φορές έχω σκεφτεί ότι η τέχνη είναι μια είσοδος κινδύνου. Εχει και λαβύρινθο και Μινώταυρο. Και όλα αυτά χωρίς μίτο. Ισως αυτό που λέμε τέχνη να είναι ένα βάσανο που το διεκδικείς. Το είπε υπέροχα ο Καρυωτάκης για την

ποίηση, ότι είναι το καταφύγιο που φθονούμε. Νομίζω ότι ο αφορισμός πως μέσα από την τέχνη του λυτρώνεται ο δημιουργός είναι σχήμα ρητορικό.

Πάλι με λέξεις καταπιάνεστε στην άλλη σας αγάπη, το ραδιόφωνο, μέσα από τη συχνότητα του Δεύτερου Προγράμματος με τίτλο «Πάμε εκεί που λέν’ τραγούδια». Πού σας πηγαίνουν;

Στις εκπομπές μου ουσιαστικά σκηνοθετώ ραδιοφωνικές εκπομπές. Δανείζομαι τραγούδια συναδέλφων μου, τα μοντάρω και κτίζω. Είμαι με την κάμερα στον ώμο. Τα τραγούδια είναι τρίλεπτα σενάρια, μικρά φιλμ και όταν ενωθούν πειστικά δημιουργούν μια ενδιαφέρουσα, νομίζω, ραδιοφωνική ιστορία.

Γνωρίζω ότι δεν μπορείτε να συνεργαστείτε αρμονικά με έναν συνθέτη εάν πρώτα δεν έχετε συναναστραφεί κοινωνικά, δεν έχετε ταιριάξει. Αυτό μου φέρνει στο μυαλό τη δύσκολη συζήτηση που έχει προκύψει τους τελευταίους μήνες σχετικά με το εάν πρέπει να διαχωρίζουμε τον καλλιτέχνη από το έργο του…

Υπάρχει μια ξεχωριστή συνύπαρξη, αυτή που θέλει το καλλιτεχνικό ήθος ενός δημιουργού ταυτόσημο με το κοινωνικό του ήθος. Οταν αυτό συμβαίνει είναι πράγματι υπέροχο. Οταν δεν συμβαίνει τα πράγματα μπερδεύουν. Είναι ένα αίνιγμα μάλλον άλυτο και μυστηριώδες. Ισως γιατί η στιγμή που κάποιος δημιουργεί είναι η ίδια ένα μυστήριο, ένας σχεδόν άγνωστος κόσμος με απρόσμενους επισκέπτες. Και εδώ ακριβώς έρχεται το ερώτημα. Είναι στιγμή σύγκρουσης ή στιγμή συμφιλίωσης του ανθρώπου με τον δημιουργό που κρύβει μέσα του; Και άντε ύστερα από τέτοια συνθήκη να καταλάβει κανείς τι ακριβώς συμβαίνει.

Το δισκογραφικό τοπίο έχει αλλάξει δραματικά. Η Λίνα Νικολακοπούλου σε παλιότερη συνέντευξή μας είχε σχολιάσει πως «κερδισμένοι βγαίνουν τελικά οι τραγουδοποιοί που με μια κιθάρα μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Αλλά έτσι σπάει η αλυσίδα του σμιξίματος». Πώς αντιμετωπίζετε το σμίξιμο μεταξύ συνθέτη και στιχουργού;

Εχει δίκιο η Λίνα. Η αλυσίδα του σμιξίματος είναι στοιχείο πολύτιμο για το τραγούδι. Και όχι μόνο. Οσο για τη δραματική αλλαγή στο δισκογραφικό τοπίο, αυτό, όπως ξέρετε, είχε και έχει πολύπλευρες συνέπειες για μας τους δημιουργούς. Κόπηκε ξαφνικά το ρεύμα μιας πολυκατοικίας και άφησε με ανοιχτούς λογαριασμούς τους ενοίκους. Παρ’ όλα αυτά τα όχι ευχάριστα παραμένω ένας ενημερωμένος αισιόδοξος. Οι δημιουργοί είμαστε στη φάση της αυτορρύθμισης. Με το πνευματικό δικαίωμα στα τάρταρα, με την αδιαφορία της πολιτείας για ό,τι μας έχει συμβεί –ήρθε και ο κορονοϊός να κλείσει την πόρτα– γράφουμε τραγούδια με σύμμαχο την πολύτιμη αγωνία μας.

«Οι λέξεις για έναν στιχουργό είναι πρόκες. Ομως αλίμονό σου αν πάρεις σφυρί να τις καρφώσεις. Σε θέλουν εκεί. Να πιέζεις με το δάχτυλο το κάρφωμά τους»

Doc Ville

el-gr

2021-05-16T07:00:00.0000000Z

2021-05-16T07:00:00.0000000Z

https://epaper.documentonews.gr/article/282690460080969

Documento Media